قرن‌هاست که مردم ایران سماق را می‌شناسند و در درمان بیماری‌های خود از خواص سماق بهره می‌برند. به جرات می‌توان سماق را یکی از مهم‌ترین چاشنی‌های ایرانی‌ها دانست. ما آن را با غذای محبوبمان یعنی کباب کوبیده می‌خوریم؛ با سماق ضرب‌المثل ساخته‌ایم و مهم‌تر از همه، آن را روی سفره هفت‌سینمان می‌گذاریم. احتمالا تا به حال ضرب‌المثل سماق مکیدن را شنیده‌اید و هنگام تحویل سال سماق را بر سر سفره هفت‌سین دیده‌اید!
غیر از ایرانیان، تقریبا همه مردم خاورمیانه با سماق آشنا هستند و از آن در غذاهای خود استفاده یا به‌عنوان چاشنی در کنار وعده‌های غذایی خود مصرف می‌کنند. دانشمندانی که در حال تحقیق و بررسی در زمینه خواص دارویی گیاهان هستند، توجه ویژه‌ای به سماق نشان داده‌اند؛ به‌طوری که شاید بتوان گفت بیش از 50 سال است که روی این ماده غذایی ارزشمند تحقیق می‌شود.
در این مقاله سعی کرده‌ایم که آخرین مقالات و اطلاعات روز دنیا را درباره خواص سماق و فواید آن روی سلامتی انسان مورد بررسی قرار دهیم؛ به این ترتیب می‌توانید مطمئن باشید که برای دستیابی به فایده‌ای که شاید جزو فواید سماق نباشد، بیهوده وقت خود را تلف نمی‌کنید و با علم و آگاهی کامل از خواص سماق بهره‌مند می‌شوید.
خواص سماق چیست؟
سماق گونه‌ای از درختچه‌های گل‌دار و از خانواده گیاهانی به نام Anacardiaceae است. نام علمی آن Rhus coriaria است. بیش از 200 گونه مختلف سماق وجود دارد که همگی از جنس Rhus هستند. با این حال، Rhus coriaria، گونه‌ای‌ست که اغلب به‌عنوان داروی گیاهی و برای استفاده در غذا کشت می‌شود. میوه‌های تازه سماق را می‌توان به‌صورت چای دم کرد و از خواص سماق به این صورت بهره برد؛ اما اغلب آن‌ها را خشک و پودر می‌کنند.
در طب کل‌نگر، از فواید سماق برای درمان انواع بیماری‌ها، از آسم گرفته تا اسهال و سرماخوردگی استفاده می‌شود. همچنین گاهی اوقات به‌عنوان یک ادرارآور طبیعی برای کمک به سم‌زدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طب سنتی ایران، از دیرباز سماق به‌عنوان یک ضد چربی شناخته می‌شده است.
تمام خواص سماق که در طب سنتی و طب کل‌نگر به این ماده گیاهی نسبت داده می‌شود، با توجه به تجربه و دانش محدودی بوده است که طبیبان آن دوران نسبت به خواص مواد غذایی داشتند؛ اما امروزه دیگر چنین نیست.
با داشتن دستگاه‌های دقیق اندازه‌گیری و روش‌های نوین در استخراج مواد تشکیل‌دهنده اقلام غذایی و دارویی، می‌توانیم خواص سماق و دیگر مواد غذایی را از دریچه‌ای نو بنگریم و مواد و تاثیراتی را در آن‌ها تشخیص دهیم که شاید در گذشته کوچک‌ترین اطلاعی در مورد آن‌ها وجود نداشته است.
بر اساس مطالعات، سماق حاوی طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی با فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی، از جمله تانن‌ها، آنتوسیانین‌ها و فلاونوئیدهاست. آنتی‌اکسیدان‌ها از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کنند و استرس اکسیداتیو را در بدن کاهش می‌دهند. مطالعات مختلف نشان داده که سماق دارای اثر مهار رادیکال‌های آزاد است و از خواص سماق می‌توان به اثر محافظتی در برابر آسیب کبدی اشاره کرد.
کارشناسان معتقدند که ترکیبات آنتی‌اکسیدانی ممکن است دلیل اصلی خواص سماق و پتانسیل درمانی وسیع آن باشد. از جمله دیگر فواید سماق، خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی آن است.
همچنین برخی تحقیقات نشان می‌دهد که سماق مقادیر کمی از چند ماده مغذی ضروری، شامل ویتامین‌های C، B6، B1 و B2 دارد. با توجه به این فواید سماق، در ادامه به بررسی اثر این ماده شفابخش روی بیماری‌های مختلف و درمان عفونت‌ها می‌پردازیم.
خواص سماق برای کبد چرب
احتمالا تا به حال در مورد کبد چرب زیاد شنیده‌اید و شاید خودتان به آن مبتلا باشید. در سال‌های اخیر توجه زیادی به نقش داروهای گیاهی در مدیریت بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) شده است. بنابراین شاید برای شما جالب باشد که بدانید آیا خواص سماق بر کبد چرب تاثیر دارد یا خیر؟
یکی از روش‌هایی که محققان برای مشاهده تاثیر یک گیاه دارویی بر یک بیماری خاص به کار می‌برند این است که تاثیر گیاه را با دارونما (که تنها اثر تلقینی در فرد آزمایش‌شونده دارد)، مقایسه می‌کنند. در یک آزمایش، 80 بیمار مبتلا به NAFLD انتخاب شدند و روزانه 2000 میلی‌گرم پودر سماق یا دارونما به‌طور تصادفی، به مدت 12 هفته، به آن‌ها داده شد.
نتایج نشان داد که پس از 12 هفته، آزمودنی‌های گروه سماق در مقایسه با دارونما کاهش بیشتری در فیبروز کبدی و آنزیم‌های کبدی نشان دادند. در نتیجه، پودر سماق همراه با رژیم غذایی کم‌کالری به مدت 12 هفته برای مدیریت بیماری کبد چرب غیر الکلی مفید است و شما می‌توانید از خواص سماق برای بهبود کبد چرب خود استفاده کنید.
خواص سماق برای پوست صورت
سماق ادویه‌ای ضد میکروبی و ضد قارچی‌ست که می‌تواند به درمان التهاب و اختلالات پوستی کمک کند. همچنین در مبارزه با باکتری‌هایی مانند سالمونلا موثر است و می‌توان از خواص سماق برای ضدعفونی‌کردن ایمن میوه‌ها و سبزیجات استفاده کرد.
سماق اثر محافظتی روی پوست دارد. تحقیقات مدرن تایید کرده است که سماق می‌تواند به مهار رشد سلول‌های بد یا پاکسازی سلول‌های آسیب‌دیده پوست کمک کند. از فواید سماق می‌توان برای کاهش التهاب و آسیب در برابر نور خورشید بهره برد. به این معنی که می‌توانید علاوه‌بر مالیدن کرم ضد آفتاب روی پوست خود، یک محافظ پوست را هم بخورید!
اکثر چربی موجود در سماق از دو نوع چربی خاص به نام اسیداولئیک و اسیدلینولئیک تشکیل شده است. اسیداولئیک نوعی چربی تک‌غیراشباع بوده که معمولا با سلامت قلب مرتبط است و چربی اولیه موجود در بعضی غذاهای گیاهی رایج از جمله زیتون و آووکادو به‌شمار می‌رود.
اسیدلینولئیک نوعی چربی غیراشباع چندگانه ضروری‌ست که در حفظ سلامت پوست و غشای سلولی نقش دارد. با تمام این اوصاف، استفاده از خواص سماق برای پوست صورت انکارناپذیر است.
خواص سماق برای لاغری
هر روز ترفندهای جدیدی برای کاهش وزن و لاغری ظهور پیدا می‌کند و انواع و اقسام روش‌هایی معرفی می‌شوند که بتوانید بدون زحمت، بدون رژیم غذایی و بدون فعالیت بدنی، اندامی متناسب و موزون پیدا کنید. اما متاسفانه هیچ راه میان‌بر و هیچ ماده چربی‌سوزی که شما بتوانید تنها با خوردن آن به وزن ایده‌آل خود برسید، وجود ندارد و تکیه بر خواص سماق هم از همین قاعده پیروی می‌کند.
سماق به هضم غذا کمک می‌کند و از مشکلات گوارشی مانند یبوست و نفخ جلوگیری به‌عمل می‌آورد. به دلیل این اثرات، مانع از افزایش وزن ناخواسته ناشی از نفخ یا یبوست روی ترازو می‌شود.
یکی دیگر از فواید سماق، اثر تنظیم‌کنندگی قند خون است. به همین دلیل مصرف سماق مخصوصا به افرادی که دچار ولع شیرینی هستند، توصیه می‌شود. اگر بتوانید از میل شدید به خوردن شیرینی جلوگیری کنید، مطمئنا گام بزرگی در کاهش وزن خود برداشته‌اید.
سماق به سیرشدن سریع کمک می‌کند و خاصیت تخلیه گاز هم دارد. این خواص سماق مقدار کالری دریافتی را متعادل می‌کند؛ بنابراین مشاهده خواهید کرد که به مرور زمان از شر وزن اضافی خود خلاص می‌شوید.
اگرچه تحقیقات نشان داده است که سماق دارای فعالیت ضد لیپاز است و آنزیمی دارد که تجزیه روغن‌ها و چربی‌ها را تسریع می‌کند و تا حدی مانع جذب چربی در روده کوچک می‌شود، اما شما نمی‌توانید برای کاهش وزن خود تنها به خواص سماق متکی باشید. خوردن سماق در کنار یک رژیم غذایی اصولی و درست که شما را در نقصان کالری قرار می‌دهد، در کنار ورزش و فعالیت بدنی، راز رسیدن به تناسب اندام است.
متخصصان با تاکید بر این‌که مصرف سماق به‌تنهایی و بدون توجه به رعایت اصول تغذیه سالم، هیچ فایده‌ای برای کاهش وزن ندارد، بیان می‌کنند که در صورت مصرف همزمان با رژیم غذایی دقیق، می‌تواند بر کاهش وزن و لاغری تاثیرگذار باشد.
فواید سماق برای سرطان
چندین مطالعه نشان داده‌اند که سماق به جلوگیری از رشد و گسترش تومورها کمک می‌کند. یک مطالعه اخیر در سال 2021 در Bioscience Reports به بررسی تاثیر سماق بر سرطان پرداخت. محققان دریافتند سماق به‌طور قابل توجهی از رشد سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند. بنابراین از دیگر خواص سماق می‌توان به فواید سماق برای سرطان اشاره کرد.
خواص سماق برای دیابت
دیابت و قند خون بالا می‌تواند تاثیر بسیار ناخوش‌آیندی بر بسیاری از جنبه‌های سلامتی انسان بگذارد. دیابت در کوتاه‌مدت، می‌تواند علائمی مانند خستگی، سردرد، تکرر ادرار و تشنگی داشته باشد اما با گذشت زمان، قند خون بالا عواقب جدی‌تری را به دنبال دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به آسیب عصبی، مشکلات کلیوی و اختلال در ترمیم زخم اشاره کرد.
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که خواص سماق ممکن است به حفظ سطح طبیعی قند خون کمک کند. در یک مطالعه، به ۴۱ فرد مبتلا به دیابت، روزانه 3 گرم ادویه سماق یا دارونما برای یک دوره سه‌ماهه داده شد. در پایان این مطالعه مشخص شد که ادویه سماق سطح قند خون را تا ۱۳ درصد کاهش می‌دهد و حتی منجر به بهبود کنترل کلی قند خون می‌شود.
به‌علاوه، خواص سماق ممکن است به جلوگیری از مقاومت به انسولین کمک کند. انسولین هورمونی‌ست که وظیفه انتقال قند از جریان خون به بافت‌ها را بر عهده دارد، بنابراین وقتی سطح قند خون به‌طور مداوم بالا باشد، سطح انسولین بالا می‌ماند. این امر باعث می‌شود بدن در برابر اثرات آن مقاوم و در نتیجه کنترل قند خون مختل شود.
بر اساس مطالعه‌ای که در مجله تحقیقات علوم پزشکی منتشر شده است، خواص سماق ممکن است در کاهش سطح انسولین برای جلوگیری از مقاومت به انسولین و تثبیت قند خون موثر باشد. از آن‌جا که سماق ممکن است قند خون را کاهش دهد، مصرف همزمان آن با داروهای کاهش‌دهنده قند خون توصیه نمی‌شود.
خواص سماق نکوبیده برای فشار خون
سماق یک گیاه دارویی‌ست که به‌طور سنتی برای درمان اختلالات قلبی و عروقی استفاده می‌شود. اما آیا این خواص سماق برای فشار خون موثر است و مورد تایید علم مدرن امروزی‌ست؟
خوشبختانه مطالعات زیادی با هدف بررسی فواید سماق در بیماران مبتلا به فشار خون بالا انجام شده است. در یک آزمایش بالینی تصادفی، دوسوکور و کنترل‌شده با دارونما (بهترین روش تحقیق روی گیاهان دارویی) که روی 80 بیمار مبتلا انجام شده، نشان داده است که کپسول میوه سماق (500 میلی‌گرم دوبار در روز) و کاپتوپریل (25 میلی‌گرم یک‌بار در روز) موجب می‌شود که فشار خون بالا پس از 8 هفته به‌طور معنی‌داری کاهش پیدا کند.
بنابراین میوه R.coriaria یا همان سماق خودمان می‌تواند به‌عنوان یک درمان طبیعی موثر برای کنترل فشار خون بالا مورد استفاده قرار گیرد. از آن‌جایی که فلاونوئیدها ترکیبات شیمیایی اصلی این گیاه هستند، محققان به این نتیجه رسیدند که این خواص سماق را می‌توان به چنین ترکیباتی نسبت داد.
توجه داشته باشید که تحقیقات روی میوه سماق انجام شده است. ادویه سماق، ادویه‌ای‌ست که در تهیه آن از نمک استفاده می‌شود. بنابراین بهتر است افراد مبتلا به فشار خون بالا از ادویه سماق استفاده نکنند و به خواص سماق نکوبیده بدون نمک یا میوه سماق بسنده کنند.
اما برخی ادعاها وجود دارد که روغن سماق بهترین محصول طبیعی برای فشار خون بالاست. بنابراین اگر فشار خون بالا دارید، قبل از استفاده از چای سماق، ادویه سماق، آب سماق یا روغن سماق، با پزشک خود مشورت کنید.
خواص سماق برای کاهش کلسترول
کلسترول بالا یکی از بزرگ‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی‌ست. کلسترول با جمع‌شدن در شریان‌ها، باعث انقباض و سفت‌شدن آن‌ها می‌شود که به نوبه خود باعث افزایش تلاش ماهیچه‌های قلب برای خون‌رسانی و ایجاد مشکل در جریان خون می‌شود. از فواید سماق می‌توان برای کاهش کلسترول استفاده کرد.
سماق از دیرباز به‌عنوان چاشنی ضد چربی شناخته شده است. تحقیقات جدید این خواص سماق را تایید کرده و نشان داده است که سماق با کاهش کلسترول، عملکرد قلب را بهبود می‌بخشد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.
مطالعه محققان دانشگاه علوم پزشکی تهران روی خواص سماق بر کاهش کلسترول نشان داد که سماق می‌تواند سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید را در موش‌های با کلسترول بالا کاهش دهد. در مطالعه دیگری که در دانشگاه Sutcu-Imam ترکیه انجام شد، یافته‌های مشابهی به‌دست آمده است که نشان می‌داد ترکیب سماق و زنجبیل، باعث کاهش قابل توجه سطح کلسترول در جوجه‌ها می‌شود.
خواص سماق برای پوکی استخوان
پوکی استخوان، یک بیماری شایع به‌خصوص در خانم‌های مسن است که در آن توده استخوانی از بین می‌رود و استخوان‌ها ضعیف می‌شوند. در این حالت فرد به‌شدت در خطر افزایش شکستگی استخوان قرار دارد. خطر ابتلا به پوکی استخوان با افزایش سن به‌طور پیوسته افزایش می‌یابد.
اگرچه تحقیقات در مورد اثرات احتمالی خواص سماق بر سلامت استخوان بسیار محدود است، یک مطالعه، نتایج امیدوارکننده و دلگرم‌کننده‌ای را نشان داده است. مطالعه‌ای که در سال 2015 انجام شد، نشان داد که تجویز عصاره سماق به موش‌ها تعادل برخی پروتئین‌های خاص درگیر در متابولیسم استخوان را تغییر می‌دهد و در نتیجه باعث کاهش تحلیل استخوان می‌شود.
خواص سماق برای تسکین دردهای عضلانی
اگر از دردهای مزمن عضلانی رنج می‌برید، خواص سماق موجود در کابینت ادویه‌جات شما می‌تواند به درمان این مشکل کمک کند. مطالعه‌ای که در دانشگاه منصوره در مصر انجام شده است، نشان داد که آب سماق می‌تواند به کاهش درد عضلانی کمک کند.
سماق حتی می‌تواند به درد عضلانی بعد از تمرین ورزشی هم کمک کند. در یک کارآزمایی تصادفی که در Physiology International انجام شد، به یک گروه، روزانه آب سماق داده شد. گروهی که سماق دریافت کرده بودند، درد کمتر و ریکاوری تمرینی بهتری در مقایسه با همتایان خود داشتند. محققان دریافتند خواص سماق التهاب را کاهش می‌دهد و به کاهش درد کمک می‌کند.
خواص سماق نکوبیده برای یبوست
تجزیه و تحلیل شیمیایی میوه سماق تازه در سال 2004 نشان داد که بیش از 14 درصد آن از فیبر تشکیل شده است. فیبر ماده‌ای مغذی‌ست که ضامن سلامت دستگاه گوارش است. بنابراین تاثیر مثبت خواص سماق و یبوست غیر قابل انکار است. شما می‌توانید هم از خواص سماق نکوبیده و هم ادویه سماق به‌صورت کوبیده برای رفع یبوست بهره‌مند شوید.
از طرف دیگر، سماق یک ماده گیاهی دیورتیک (مدر) است؛ به این معنی که به دفع سموم از بدن از طریق ادرار کمک می‌کند و به‌طور سنتی برای درمان عفونت‌های ادراری و مشکلات گوارشی استفاده می‌شود. بنابراین می‌توان از خواص سماق در درمان عفونت‌های ادراری بهره برد.
صحبت‌های پایانی پیرامون فواید سماق
سماق با طعم ترش و رنگ قرمز مایل به بنفش‌اش، یک ادویه عالی‌ست که طعم دلپذیری به بسیاری از غذاها می‌بخشد. گیاه سماق علاوه‌بر طعم و رنگ‌دادن به غذاهای مختلف، مزایای بسیاری دارد.
غلظت بالای آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها، پلی‌فنول‌ها و سایر موادی که در این چاشنی محبوب وجود دارد، به ما کمک می‌کند تا از خواص سماق برای مقابله با بیماری‌های مختلف و بهبود سلامت کلی خود بهره ببریم. در این مقاله در مورد این‌که سماق چیست، از چه چیزی ساخته شده است، چگونه بر سلامتی ما تاثیر می‌گذارد و تحقیقات علمی‌در رابطه با خواص سماق چه نتایجی داشته‌اند، صحبت کردیم.