صحبت از کاهش گرمازدگی گیاهان، ممکن است برای بعضی‌ها تعجب‌آور باشد؛ چراکه فکر نمی‌کنند گیاهان هم ممکن است گرمازده شوند. گرمای تابستان حتی برای ما انسان‌ها که تحمل بالایی داریم طاقت‌فرساست و بسیاری از افراد در روزهای تابستان دچار گرمازدگی می‌شوند؛ چه برسد به گیاهان ظریف که نیاز به مراقبت دائمی دارند.
گرمازدگی یا تنش گرمایی گیاهان در مناطق گرم و خشک اتفاق می‌افتد. به‌صورت کلی، گیاهان در دمای بالای 40 درجه امکان فتوسنتز ندارند؛ در نتیجه اگر توجه و رسیدگی به گیاهان در فصل گرم سال بیشتر نشود، گیاه خشک می‌شود. در این مطلب از بلاگ اسنپ مارکت درباره راه‌های کاهش گرمازدگی گیاهان در تابستان توضیح می‌دهیم.
نشانه های گرمازدگی گیاهان چیست؟
پیش از صحبت درباره راه‌های کاهش گرمازدگی گیاهان، باید درباره نشانه‌های آن صحبت کنیم. وقتی که این نشانه‌ها را به‌درستی بشناسیم، به‌محض آن‌که گیاهتان دچار گرمازدگی شود، متوجه می‌شوید و راه‌های کاهش آن را پیش می‌گیرید. این نشانه‌ها عبارتند از:
1. برخی گیاهان برگ‌هایشان را می‌چرخانند
این یک واکنش طبیعی به گرمازدگی و حرارت است؛ گیاه با این کار سطح برگ‌ها را به حداقل می‌رساند و روزنه‌های خروج گاز و رطوبت را می‌بندد. این کار پایین‌آمدن رطوبت گیاه را به همراه دارد. مثلا گوجه فرنگی یکی از گیاهانی‌ست که چنین رفتاری از خود نشان می‌دهد.
2. پژمرده‌شدن گیاه
پژمردگی هم یکی از علائم گرمازدگی گیاهان به‌شمار می‌رود. زمانی که رسوبات گیاه کم می‌شود، فشار آب در گیاه کاهش می‌یابد. این اتفاق در گیاهان غیر چوبه‌ای رایج‌تر است و معمولا با کاهش دما از پژمردگی بیرون می‌آیند. البته اگر مدت پژمردگی زیاد باشد، به گیاه آسیب دائمی وارد می‌شود. اگر خودتان هم از این گیاهان نداشته باشید، احتمالا گیاهانی را دیده‌اید که شب‌ها یا سر صبح سرحالند و در هنگام ظهر پژمرده می‌شوند.
3. خشک‌شدن لبه‌های برگ
یکی از راه‌های دفاعی برخی از گیاهان در برابر گرمازدگی، خشک‌کردن حاشیه بیرونی برگ‌هاست تا اصل برگ زنده بماند. این خشکی لبه‌ها که دقیقا مثل یک نشانه بیماری عمل می‌کند، بیشتر در گیاهان با برگ‌های بزرگ مثل کدو رخ می‌دهد. در این گونه گیاهان، سطح بزرگی از برگ برای حفظ عملکرد گیاه سالم باقی می‌ماند؛ اما باید اقدامات لازم برای کاهش گرمازدگی گیاهان را در پیش گرفت؛ چراکه با این روش هم گیاه برای مدت زیادی دوام نمی‌آورد.
4. ریختن شکوفه و میوه
بسیاری از گیاهان در پاسخ به وضعیت سخت گرمازدگی، شکوفه‌ها و گل‌هایشان را رها می‌کنند. این یک روش بقا برای گیاهان است که در نتیجه آن، منابع برای قسمت‌های حیاطی گیاه باقی می‌ماند. این اتفاق برای گیاهانی مانند فلفل، کدو حلوایی و خیار و در دمای بالا رخ می‌دهد و پس از پایان دوره گرما به حالت اصلی برمی‌گردند.
5. پیچ‌خوردگی
وقتی که گیاه زودتر از زمان معمولش گل می‌دهد، اصطلاحا می‌گویند که گیاه دچار پیچ‌خوردگی شده است. درجه حرارت بالا می‌تواند این مشکل را برای برخی از گیاهان ایجاد کند.
6. آسیب اوزنی
هنگامی که دمای هوای بالا با کیفیت پایین هوا ترکیب می‌شود، آسیب اوزنی برای گیاهان اتفاق می‌افتد. آسیب اوزنی همچنین می‌تواند با یک بیماری اشتباه گرفته شود. مثلا در گوجه فرنگی، لکه‌های قهوه‌ای خشک در بین رگبرگ‌های برگ، شبیه لکه‌های باکتریایی ایجاد می‌شود.
در این مواقع باید حواستان باشد که به‌جای روش‌های رفع گرمازدگی گیاهان، سراغ روش‌های درمان بیماری‌شان نروید. در خیار، کدو و کدو تنبل، برگ‌های آسیب‌دیده اوزنی سفید و بسیار خشک می‌شوند.
7. آفتاب‌سوختگی
آفتاب‌سوختگی یکی از شایع‌ترین واکنش‌های گیاهان به گرمازدگی‌ست. این اتفاق در انواع گیاهان، مانند سیب، خربزه و گوجه‌فرنگی و بسیاری دیگر از گیاهان رخ می‌دهد. انواع آفتاب‌سوختگی در میوه‌ها ممکن است رخ دهد. می‌تواند به شکل یک قسمت آبکی روی میوه یا مثل تاول روی پوست آن باشد. همچنین می‌تواند شامل تغییر رنگ یا خشک‌شدن میوه هم باشد.
8. پوسیده‌شدن شکوفه‌ها
یکی از مشکلات متداول در گیاهانی مانند گوجه فرنگی و به‌خاطر کمبود سطح کلسیم، بروز گرمازدگی‌ست. برای این‌که پوسیدگی به حداقل برسد، باید گیاه را به‌طور مداوم آبیاری کنید؛ البته نه به آن شکل که گیاه کاملا خیس شود.
گیاهان چطور در برابر افزایش دما واکنش نشان می‌دهند؟
گیاهان در برابر تغییرات دما و افزایش آن، رفتارهای متفاوتی خواهند داشت. بهترین رشد گیاهان معمولا در بازه 15 تا 30 درجه سانتی‌گراد است. هرچه این دما بیشتر شود، رشد گیاه کاهش می‌یابد.
مثلا وقتی دما به 32 درجه برسد و برای مدت طولانی حفظ شود، رشد گیاه تحت تاثیر قرار می‌گیرد و در برخی موارد نشانه‌های گرمازدگی نمایان می‌شود. زمانی که دما از 40 درجه سانتی‌گراد عبور می‌کند، بیشتر گیاهان همچنان زنده می‌مانند؛ اما رشد آن‌ها به‌شدت کند یا کاملا متوقف می‌شود. در این زمان همه گیاهان نشانه‌های گرمازدگی را بروز می‌دهند. چگونگی این نشانه‌ها به نوع گیاه، سن آن و عوامل محیطی بستگی دارد.
میزان تحمل گرمایی، به ناحیه‌ای که گیاه در آن رشد می‌کند بستگی دارد. مثلا گیاهان مناطق گرم تحمل بالایی دارند؛ در حالی که گیاهان آبزی در برابر تغییرات دمایی به‌سرعت آسیب می‌بینند.
راه حل های کاهش گرمازدگی گیاهان در تابستان چیست؟
به این موارد خوب دقت کنید. اگر همیشه در فصل‌های گرم سال این نکات را رعایت کنید، گیاهتان هیچوقت گرمازده نمی‌شود.
1) آبیاری درست
مهم‌ترین راه برای کاهش گرمازدگی گیاهان، آبیاری درست و منظم است. توصیه‌های مربوط به زمان آبیاری متفاوت است؛ اما آبیاری عمیق به آبیاری کم‌عمق ترجیح داده می‌شود. آبیاری صبحگاهی بیشتر برای زمان‌های گرم مناسب است؛ اما، به گیاهان پژمرده باید در اسرع وقت آب دهید تا مدت‌زمان پژمردگی‌شان به حداقل برسد.
شما باید ریشه گیاهانتان را به‌خوبی بشناسید. گیاهانی که ریشه‌هایی کم‌عمق دارند، زودتر خشک و سریع‌تر پژمرده می‌شوند. گیاهانی که رشد ریشه بیشتری دارند می‌توانند آب را از عمق بیشتری بیرون بکشند.
گیاهان جوانی که رشد ریشه کم‌تری دارند، بیشتر از گیاهان مسن‌تر و مستقر با ریشه‌های بزرگ، برای جذب رسوبت از خاک به آب نیاز دارند. به‌یاد داشته باشید که حتی درختان بزرگ و تنومند هم می‌توانند گرمازده شوند؛ اما ممکن است تا مدت‌های طولانی علائمی از خود نشان ندهند.
2) پاشیدن مالچ
دیگر راه رفع گرمازدگی گیاهان، پاشیدن مالچ روی خاک است. مالچ تبخیر را کم می‌کند و نوسانات دمای خاک را به حداقل می‌رساند تا رطوبت حفظ شود. وقتی که چند سانتی‌متر از روی خاک دچار خشکی شود و بسیار گرم باشد، گیاهان جوان‌تر بیشتر آسیب می‌بینند.
3) ایجاد سایه برای گیاهان
برای کاهش گرمازدگی گیاهان در تابستان، گلدان‌ها را به جایی که سایه بیشتری دارد منتقل کنید. اگر امکانش را دارید برای گیاهانتان سایه‌بان بگیرید. گرمازدگی هنگامی بیشتر می‌شود که عوامل استرس‌زای دیگر مثل خشکی، باد یا آفتاب شدید هم وجود داشته باشند.
اگر برای ایجاد سایه به‌جای سایه‌بان گیاه از وسایلی مانند چتر استفاده می‌کنید، در اواخر صبح آن را بگذارید و ساعاتی پیش از غروب آن را بردارید تا گیاهان مقداری نور خورشید دریافت کنند. گیاهانی را که برای مدت طولانی در سایه نگه داشته‌اید، کمی به آفتاب عادت دهید.
4) تامین رطوبت مورد نیاز گیاهان
برگ‌ها فقط مقدار کمی رطوبت را از روزنه‌هایشان جذب می‌کنند. تامین رطوبت کافی در باغ‌ها و گلخانه‌های خانگی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. به‌طور کلی، اعمال رسوبات مصنوعی به برگ‌ها در باغ توصیه نمی‌شود. رطوبت برگ همراه با وجود یک عامل بیماری‌زا و دمای مناسب، باعث افزایش حساسیت به بیماری در گیاه می‌شود. با این حال در مواردی که دما خیلی بالا باشد، مزایای افزایش رطوبت برای کاهش گرمازدگی گیاهان، احتمالا از خطر بیماری گیاه بیشتر است.
برخی از روش‌های افزایش رطوبت می‌تواند شامل آبیاری سبک و صبحگاهی برگ‌ها یا گیاهان گلخانه‌ای باشد. گیاهان کانتینری در فضای باز را می‌توان با هم گروه‌بندی و آن‌ها را مه‌پاشی کرد.
5) تعویق کاشت یا پیوند
دمای خیلی بالای خاک می‌تواند نهال‌های جوان را از بین ببرد یا در جایی که ساقه با خط خاک برخورد می‌کند، شانکر ایجاد کند. نشاکاری بدون مشکلات اضافی ناشی از دمای بالا برای گیاهان استرس‌زاست. کاشت یا نشاکاری را تا رسیدن به دمای پایین به تعویق بندازید.
6) جلوگیری از هرس درختان و درختچه‌ها
حذف برگ‌ها و شاخه‌ها بعنی قسمت جدیدی از سایبان در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد. زمانی که گرما بسیار شدید می‌شود، این کار می‌تواند موجب آفتاب‌سوختگی در برگ‌هایی شود که قبلا سایه داشتند. درختان و درخنچه‌هایی که دچار آفتاب‌سوختگی در قسمتی از تاج می‌شوند، احتمالا بهبود می‌یابند؛ اما در این مدت زیبایی‌شان را از دست می‌دهند. درختان تحت فشار، حشرات آسیب‌رسان مانند موریانه را بیشتر جذب می‌کنند.
7) عدم استفاده از مواد شیمیایی
یکی از راه‌های اصلی کاهش گرمازدگی گیاهان در تابستان، استفاده‌نکردن از سموم و مواد شیمیایی است. بسیاری از راه‌های درمانی برای بیماری‌های گیاهی و مسائل مربوط به حشرات می‌توانند به گیاهان آسیب بزنند
زمانی که دمای هوا برای مدتی طولانی بالای 35 درجه سانتی‌گراد است، قبل از استفاده از یک محصول شیمیایی، اطلاعات روی آن را به‌خوبی مطالعه کنید. برخی از گونه‌های گیاهی، مانند مخروطی‌ها، با هر دارویی -حتی روغن‌های ساده- در هنگام گرمای شدید آسیب بیشتری می‌بینند.
جمع‌بندی
دمای بسیار بالای هوا در فصل تابستان می‌تواند باعث گرمازدگی گیاهان شود. این اتفاق در مرحله اول باعث کاهش رشد گیاه و بعد باعث توقف آن می‌شود. اگر این روند برای مدتی ادامه پیدا کند، گیاه به‌طور کامل از بین می‌رود.
شما باید به نشانه‌های گرمازدگی گیاه توجه کافی داشته باشید و با استفاده از روش‌های کاهش گرمازدگی گیاهان، وضعیت آن‌ها را به حالت عادی برگردانید. اکنون شما بگویید آیا گیاهانتان تا به حال دچار گرمازدگی شده‌اند؟ چه روش‌هایی را برای جلوگیری از گرمازدگی و تنش‌های دمایی سراغ دارید؟ تجربیات خود را در بخش کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. شما می‌توانید خریدهای خانه‌تان را از اسنپ مارکت با تخفیف همیشگی و ارسال به در منزل انجام دهید.