همه‌مان از بچگی زیاد شنیده‌ایم که می‌گویند “نوشابه نخور ضرر داره” یا “مصرف لبنیات و کلسیم رو توی رژیم غذایی روزانه‌ت قرار بده تا دچار پوکی استخوان نشی”. اما این عارضه دقیقا چیست و چه کاری با بدن می‌کند؟ آیا همراه با علائم ظاهر می‌شود و می‌توان پیشگیری کرد یا یک‌دفعه مانند یک فنجان روی زمین می‌افتیم و می‌شکنیم؟
شاید عده‌ای با شنیدن مشکل پوک‌شدن استخوان به این فکر کنند که اگر به این اختلال دچار شوند، روزی مانند یک فنجان شکسته خواهند شد که چسباندن تکه‌هایش کار سختی‌ست. فکر خوبی‌ست؛ پوکی استخوان هم می‌تواند شبیه فنجان شکسته باشد؛ ولی با این تفاوت که وقتی فنجان می‌شکند، اغلب از جمع‌کردن تکه‌های شکسته و چسباندنشان به هم منصرف می‌شویم؛ اما هنگام آسیب‌دیدگی استخوان چنین نیست.
ما هیچ وقت نمی‌توانیم شکستن فنجان را پیش‌بینی و از آسیب‌دیدن آن جلوگیری کنیم؛ اما مشکل ضعیف‌شدن استخوان‌ها را می‌توانیم پیش‌بینی و از دچارشدن به آن تا حد زیادی جلوگیری کنیم. در این مطلب از بلاگ اسنپ مارکت به‌صورت کامل می‌فهمید که علایم پوکی استخوان چیست و روش‌های درمان آن را یاد خواهید گرفت. اگر دلتان نمی‌خواهد مثل فنجان شکسته باشید، خواندن این مطلب را از دست ندهید.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان چیست؟ از دیدگاه علمی جامعه پزشکان، داخل استخوان‌های سالم فضاهای کوچکی شبیه به لانه زنبور وجود دارد. زمانی که فردی دچار عارضه پوکی استخوان می‌شود، اندازه این فضاها افزایش پیدا می‌کند. در این حالت، به‌مرور زمان استحکام و قدرت استخوان‌ها کاهش پیدا می‌کند و قسمت بیرونی استخوان‌ها ضعیف‌تر، نازک‌تر و شکننده‌تر می‌شود.
به زبان ساده، ضعیف‌شدن استخوان‌ها و تحلیل‌رفتن استحکامشان، علت اصلی پوکی استخوان است. این عامل میزان شکستگی را افزایش می‌دهد و می‌تواند به مشکلات متعددی از جمله درد یا مشکل هنگام حرکت منجر شود.
بدن طی سال‌ها استخوان‌هایش را ترمیم می‌کند؛ اما زمانی که نتواند ترمیم و بازسازی استخوان‌ها را به بهترین شکل انجام دهد یا مواد معدنی کافی در اختیار نداشته باشد، طی سال‌ها استخوان‌ها از دست می‌روند. این اتفاق هیچ علامتی به همراه ندارد که بگوید چنین اتفاقی برای شما در حال رخ‌دادن است.
درست است که از دست دادن استخوان در بدن هیچ علامتی ندارد؛ اما ما که می‌دانیم مشکلی به نام پوکی استخوان هم وجود دارد. برای این‌که از تحلیل‌رفتن استخوان‌ها تا حد زیادی جلوگیری کنیم و مانع از آسیب‌دیدن استخوان‌ها شویم، بهتر است یک سبک زندگی سالم پیش بگیریم.
جالب است بدانید، این مشکل در هر سنی ممکن است رخ دهد؛ اما در افراد مسن‌تر، به‌ویژه زنان، این مشکل بیشتر به چشم می‌خورد. طبق آمار به‌دست‌آمده، از حدود 10 میلیون انسان، حداقل 80 درصد کسانی که به مشکل پوکی استخوان دچارند، زن هستند. اما چرا؟
کارشناسان معتقدند استخوان‌های زنان سبک‌تر و متراکم‌ترند و چون بعد از دوران یائسگی دچار تغییرات هورمونی می‌شوند، از دست دادن توده استخوانی در زنان تسریع پیدا می‌کند. کسانی که به عارضه پوکی استخوان مبتلا هستند، هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند ایستادن یا راه‌رفتن بیشتر در معرض شکستگی هستند.
شایع‌ترین استخوان‌هایی که درگیر این مشکل می‌شوند، دنده‌ها، استخوان لگن، مچ دست و ستون فقرات هستند. اگرچه تمام استخوان‌های بدن می‌توانند تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرند؛ اما این نواحی خطرات بیشتری به دنبال دارند. حتی در افراد مسن، شکستگی لگن خطرات بیشتری به دنبال دارد.
هنگامی که استخوان لگن آسیب می‌بیند، بی‌حرکت‌ماندن برای مدت طولانی در طی گذراندن فرایند بهبودی، می‌تواند عوارض مرگ‌باری مثل لخته‌شدن خون یا حتی ذات‌الریه را به دنبال داشته باشد.
علایم پوکی استخوان چیست؟
همان‌طور که می‌دانید، بدن به‌صورت دائم در حال بازسازی خودش، به‌ویژه استخوان‌هاست. مانند پوست بدن که سلول‌های تازه جای سلول‌های مرده را می‌گیرند تا زخم‌ها بهبود یابند، استخوان‌ها هم این‌گونه‌اند. بدن همواره استخوان‌های قدیمی و آسیب‌دیده را بازسازی می‌کند و استخوان تازه‌نفس تحویل می‌دهد.
این روند در دوران جوانی و کودکی سریع‌تر است و باعث می‌شود استخوان‌ها بزرگ‌تر و قوی‌تر شوند؛ اما زمانی که روند رشد بدن تا حدودی کاهش پیدا کند (معمولا در اوایل یا اواسط 30 سالگی به بعد)، بازسازی بدن به‌تدریج با سرعت کم‌تری انجام می‌گیرد، روند بازسازی استخوان تغییر می‌کند و استخوان‌های جدید با سرعت کم‌تری جایگزین استخوان‌های قدیمی می‌شوند.
پوکی استخوان معمولا علائمی به همراه ندارد؛ اما بعد از گذشت مدت‌زمانی، ممکن است وجودش را با علائمی مانند کمردرد، کوتاه‌شدن قد یا خمیدگی اعلام کند. در برخی افراد این عارضه با شکستگی استخوان که معمولا در ستون فقرات یا لگن اتفاق می‌افتد، بروز پیدا می‌کند.
زمانی که فردی دچار پوکی استخوان شدید باشد، حتی فشار طبیعی روی استخوان‌ها مثل نشستن، ایستادن، سرفه‌کردن یا حتی در آغوش گرفتن هم می‌تواند منجر به شکستگی دردناک شود. به‌همین دلیل، می‌گوییم اولین شکستگی می‌تواند احتمال شکستگی‌های بعدی را افزایش دهد.
در مراحل اولیه‌ای که افراد به چنین مشکلی دچار می‌شوند، با هیچ علائم هشداردهنده‌ای روبه‌رو نمی‌شوند؛ زیرا پوکی استخوان دردی نیست که خودش را با هشدار نشان دهد. امان از دست پوکی استخوان! با این‌که این عارضه تا مدت‌ها پنهان می‌ماند؛ اما اگر علائم زیر را در خودتان دیدید، این احتمال وجود دارد که شما هم دچارش شده باشید.
· عقب‌رفتن لثه
زمانی که فک در حال از دست دادن استخوان باشد، لثه‌ها عقب‌نشینی می‌کنند. برای این‌که از وضعیت استخوان‌های فکتان اطلاع داشته باشید، می‌توانید از پزشک معالجتان بخواهید سلامت استخوان‌های فک شما را ارزیابی کند.
· داشتن ناخن‌های ضعیف و شکننده
استحکام ناخن‌ها می‌تواند یکی از نشانه‌های سلامت استخوان باشد؛ اما برای تشخیص سلامت استخوان‌ها از طریق ارزیابی ناخن‌ها باید عواملی مانند قرارگرفتن ناخن در معرض دمای بسیار گرم یا سرد، استفاده منظم از لاک‌پاک‌کن یا استفاده از ناخن مصنوعی و غیره را هم مد نظر قرار دهید.
· ضعف در قدرت‌گرفتن
طبق مطالعه انجا‌م‌شده روی زنانی که دچار یائسگی شده‌اند، محققان به این موضوع پی برده‌اند که استحکام پایین استخوان‌های دست با چگالی پایین استخوان‌ها ارتباط تناتنگی دارد. به همین دلیل، ضعف در قدرت‌گرفتن که در زنان بسیار شایع‌تر است، خطرات پوکی استخوان از جمله شکستگی را به دنبال دارد.
اگر این علائم را ندارید؛ اما در سابقه خانودگی‌تان افرادی هستند که دچار پوکی استخوان شده‌اند، بهتر است با پزشک معالجتان در میان بگذارید تا با یک ارزیابی، خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهد و بتوانید به‌موقع درمان را شروع کنید؛ نه زمانی که کار از کار گذشته است. به قول فردوسی، نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب!
علایم پوکی استخوان شدید
بدون تشخیص به‌موقع و شروع درمان مناسب، پوکی استخوان می‌تواند بدتر و حتی خطرناک‌تر شود. همان‌طور که استخوان‌ها نازک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند، خطر شکستگی هم افزایش پیدا می‌کند. با افزایش خطرات پوکی استخوان، کوچک‌ترین اتفاقی می‌تواند باعث شکستگی شود؛ مثل شکستگی ناشی از زمین‌خوردن یا حتی سرفه و عطسه شدید!
علت اصلی پوکی استخوان چیست؟
همان‌طور که اشاره شد، بدن همواره در حال ترمیم و بازسازی استخوان‌هاست؛ به‌ویژه در دوران کودکی. با این حال خطر ابتلا به پوکی استخوان در هر سنی وجود دارد و مرد و زن یا پیر و جوان نمی‌شناسد. با این‌که هم مردان و هم زنان می‌توانند به این بیماری دچار شوند؛ اما این وضعیت در زنان شایع‌تر است.
علت پوکی استخوان در زنان اغلب به دلیل تغییرات هورمونی‌ست که با افزایش سن ایجاد می‌شود. در کنار این تغییرات، تغذیه ناسالم و عدم مصرف کافی مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین D هم خطر ابتلا به آن را چند برابر می‌کند.
عوامل افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان
- سن بالا؛
- یائسگی قبل از 45 سالگی؛
- برداشتن تخمدان‌ها قبل از 45 سالگی؛
- تستوسترون (testosterone) پایین در مردان؛
- استروژن (estrogen) پایین در زنان؛
- استعمال سیگار و دخانیات؛
- داشتن سابقه خانوادگی پوکی استخوان؛
- مصرف مکرر نوشیدنی‌های الکلی؛
- مصرف داروهای کاهش‌دهنده سطح هورمون در بدن؛
- عدم انجام فعالیت بدنی منظم و کافی؛ به‌ویژه ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی.
علاوه‌بر موارد ذکرشده در بالا، برخی عوامل دیگر هم که مربوط به اختلالات درون بدن هستند می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را در افراد افزایش دهند.
- نارسایی کلیه‌ها؛
- کمبود ویتامین D؛
- دیابت؛
- پرکاری تیروئید؛
- پرکاری پاراتیروئید؛
- روماتیسم مفصلی؛
- زوال عقل؛
- سابقه سرطان سینه؛
- سفتی مخاط (cystic fibrosis)؛
- بیماری کم‌خونی داسی‌شکل (sickle cell disease)؛
- بیماری التهابی روده یا بیماری سلیاک (Coeliac disease).
راه های پیشگیری از پوکی استخوان چیست؟
عوامل زیادی وجود دارند که نمی‌توان تمام آن‌ها را تحت کنترل خود درآورد و به‌نوعی تغییرناپذیرند. عواملی مانند بالارفتن سن، داشتن سابقه خانوادگی و مواردی از این قبیل؛ اما هستند عواملی که می‌توان تسلط کامل بر آن‌ها داشت و آن‌ها را تغییر داد؛ مانند رژیم غذایی. برخی از بهترین راه های پیشگیری از پوکی استخوان را در ادامه به شما معرفی کرده‌ایم.
- دریافت روزانه کلسیم و ویتامین D به‌مقدار کافی، (مصرف روزانه 1000 میلی‌گرم کلسیم برای زنان قبل از یائسگی و 1200 میلی‌گرم در روز برای کسانی که این دوران را پشت سر گذاشته‌اند)؛
- انجام تمرینات تحمل وزن مانند پیاده‌روی، دویدن، رقصیدن و مشابه آن‌ها؛
- ترک سیگار؛
- کاهش و در صورت امکان ترک مصرف نوشیدنی‌های الکلی؛
- کاهش مصرف نوشابه؛
شاید خودتان متوجه نباشید؛ اما با رعایت همین چند نکته ساده تا حد زیادی خطر ابتلا به چنین عارضه‌ای را در خودتان به‌تاخیر می‌اندازید. اگر با رعایت همه جوانب احتیاط به پوکی استخوان دچار شدید، لازم است در کنار برنامه درمانی که توسط پزشکتان در نظر گرفته شده است؛ یک رژیم غذایی را که به تقویت استخوان‌هایتان کمک می‌کند، در نظر بگیرید.
برای حفظ سلامت استخوان‌هایتان، باید در رژیم غذایی روزانه‌تان مصرف مواد مغذی را هم جای دهید. مهم‌ترین مواد معدنی که مانند یک اکسیر حیاتی برای استخوان‌ها هستند، می‌توان به ویتامین D و کلسیم اشاره کرد. بدن برای حفظ استحکام و قدرت استخوان‌ها به کلسیم و برای جذب کلسیم به ویتامین D نیاز دارد.
فکر نکنید تنها با مصرف کلسیم و ویتامین D استخوان‌هایتان مثل فولاد محکم خواهند شد؛ نه، بدن شما به سایر مواد مغذی هم برای سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از پوکی استخوان نیاز دارد. مواد معدنی مثل پروتئین‌ها، منیزیم، ویتامین K و روی.
توجه داشته باشید اگر نمی‌توانید برنامه غذایی مناسبی متناسب با نیاز بدنتان در نظر بگیرید، بهتر است با پزشکتان مشورت کنید تا بهترین رژیم غذایی را برایتان در نظر بگیرد. همان‌طور که می‌دانید، زیادی هر چیزی مضر است؛ مصرف زیاد ویتامین‌ها و مواد معدنی هم به این صورت است. اگر در مصرف هر کدام از مواد مغذی زیاده‌روی شود، نتیجه عکس خواهد داد.
ورزش‌های مناسب برای جلوگیری از پوکی استخوان
تغذیه سالمی که تمام مواد معدنی مورد نیاز برای سلامت استخوان‌ها را در خود جای داده است، به‌تنهایی کافی نیست. در کنار مواد غذایی مقوی، ورزش هم از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌ویژه ورزش‌های تحمل وزن.
- پیاده‌روی؛
- دویدن؛
- شنارفتن (Pushups)؛
- دمبل‌زدن؛
- و…
این تمرینات به قوی‌ترشدن بدنتان کمک می‌کنند و این پیغام را به بدنتان منتقل می‌کنند که بافت استخوانی جدیدی تشکیل دهد و استخوان‌هایتان را تقویت کند. با این‌که ورزش برای سلامت استخوان‌ها و بدنتان فواید زیادی به دنبال دارد؛ اما بهتر است قبل شروع هر برنامه ورزشی جدیدی با پزشکتان مشورت کنید.
داروی پوکی استخوان چیست؟
ابتلا به چنین بیماری اجتناب‌ناپذیر است؛ به‌همین دلیل، ممکن است لازم باشد در کنار پیروی از یک تغذیه سالم و مغذی، نیاز به استفاده از داروی پوکی استخوان هم وجود داشته باشد. رایج‌ترین داروهایی که برای این بیماری تجویز می‌شوند، بیس‌فسفونات‌ها (bisphosphonates) هستند. این دسته از داروها برای جلوگیری از کاهش توده استخوانی برای افرادی که خطر ابتلا به پوکی استخوان در آن‌ها زیاد است، تجویز می‌شوند.
- آلندرونات فوزاماکس alendronate (Fosamax)
- ایباندرونیت بونیوا ibandronate (Boniva)
- ریزیدرونات اکتونل risedronate (Actonel)
- زولدرونیک اسید zoledronic acid (Reclast)
علاوه‌بر رایج‌ترین داروی پوکی استخوان که معرفی شد، برخی داروها و درمان‌های دیگر هم می‌توانند برای جلوگیری از تحلیل استخوان یا حتی تحریک رشد استخوان‌ها مورد استفاده قرار بگیرند.
تستوسترون (Testosterone)
تستوسترون‌درمانی در مردان می‌تواند به افزایش تراکم و استحکام استخوان‌ها کمک کند.
هورمون‌درمانی (Hormone therapy)
همان‌طور که طبق تحقیقات مشخص شده بود، علت پوکی استخوان در زنان در بیشتر مواقع مربوط به اختلالات هورمونی هنگام یائسگی‌ست. استروژن‌درمانی می‌تواند به توقف کاهش تراکم استخوان‌ها کمک شایانی کند؛ اما خطراتی هم به دنبال دارد.
متاسفانه استروژن‌درمانی با افزایش خطر لخته‌شدن خون، بیماری قلبی و انواع خاصی از سرطان ارتباط تنگاتنگی دارد. به همین دلیل می‌توان استروژن‌درمانی را یکی از خطرات پوکی استخوان دانست.
داروی رالوکسیفن Raloxifene (Evista)
این دارو با این‌که خطر لخته‌شدن خون را به همراه دارد؛ اما توانسته است فواید درمانی استروژن را بدون بسیاری از خطرات و عوارض ارائه دهد.
داروی دنوزوماب Denosumab (Prolia)
این دارو به‌صورت تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پرولیا ممکن است در بین سایر داروها در افزایش استحکام استخوان‌ها امیدوارانه‌تر عمل کند.
داروی تری‌پاراتاید Teriparatide (Forteo)
این دارو که به‌صورت تزریقی مصرف می‌شود، رشد استخوان‌ها را تحریک و در درمان پوکی استخوان کمک بسیاری می‌کند.
داروی روموسوزوماب Romosozumab (Evenity)
این دارو بیشتر برای درمان زنانی استفاده می‌شود که یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند و خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی در آن‌ها زیاد است. مصرف این دارو با خطراتی همراه است؛ زیرا ممکن است خطر حمله قلبی یا حتی سکته مغزی را افزایش دهد. اگر سابقه چنین بیماری‌هایی را دارید، مصرف این دارو به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
این‌که نیاز است داروی پوکی استخوان مصرف کنید یا نه، پزشک شما تشخیص می‌دهد؛ پس، از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید و اگر مشکلی داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
یک توصیه دوستانه
همان‌طور که اشاره شد، پوکی استخوان وضعیتی‌ست که باعث می‌شود استخوان‌ها نازک‌تر و شکننده‌تر شوند. با بالارفتن سن توانایی و قدرت بدن برای ساخت استخوانی جدید کاهش پیدا می‌کند؛ به همین دلیل با مشکلاتی مانند پوکی استخوان مواجهه می‌شویم. این عارضه با این‌که در زنان و افراد مسن شایع‌تر است؛ اما برای هر کسی می‌تواند اتفاق بیفتد و مرد و زن نمی‌شناسد.
این عارضه معمولا هیچ علائمی به دنبال ندارد؛ به‌همین دلیل شاید تا زمانی که دچار شکستگی در استخوان‌هایتان نشده‌اید، نتوانید این مشکل را تشخیص دهید. با این حال، در این مقاله از اسنپ مارکت برخی از علائم هشداردهنده که ممکن است خبر از ابتلا به پوکی استخوان را بدهند، بیان شد.
اگر هر یک از علائمی که در این مقاله شرح داده شده است در خودتان دیدید، حتما با پزشکتان در میان بگذارید. پزشکان با انجام برخی آزمایش‌ها می‌توانند به‌راحتی تشخیص دهند که آیا شما دچار این مشکل شده‌اید یا نه. شما چه اطلاعات دیگری در رابطه با این بیماری دارید؟ راه حل شما برای درمان پوکی استخوان چیست؟ لطفا در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.