شاید با شنیدن این سوال که سوء تغذیه چیست، به‌یاد یکی از تصاویر تاثیرگذار و تلخ تاریخ بیفتید. تصویر یک پسربچه آفریقایی پوست‌واستخوانی که یک کرکس منتظر مرگ اوست؛ اما این بیماری یا بهتر بگوییم فقر غذایی، مختص کشورهای آفریقایی نیست. سالانه هزاران نفر در سراسر دنیا از هر رنگ و نژادی جان خود را بر اثر آن از دست می‌دهند.
در این مقاله از وبلاگ اسنپ مارکت، به سراغ معضل بزرگ سازمان بهداشت جهانی رفته‌ایم. تعریف دقیق این‌که سوء تغذیه چیست، علل بروز، شکل‌گیری و راه‌های جلوگیری از آن هم به‌صورت جامع بررسی شده است.
سوء تغذیه چیست؟
بدن هر انسانی به انواع مواد مغذی در مقادیر معینی برای حفظ سلامت بافت‌ها و عملکردهای مختلف خود نیاز دارد. سوء تغذیه در تعریف ساده آن، زمانی اتفاق می‌افتد که مواد مغذی دریافتی، نیازهای بدن را به بهترین شکل برآورده نکند و کم‌تر از میزان لازم باشند.
ممکن است به دلیل کمبود کلی مواد مغذی دچار سوءتغذیه شوید؛ یا ممکن است مقدار کافی از برخی مواد مغذی را در بدن داشته باشید، اما کمبود انواع دیگری را تجربه کنید. جالب است بدانید حتی کمبود یک ویتامین یا ماده معدنی خاص هم می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی به همراه داشته باشد.
انواع سوء تغذیه چیست؟
اگر رژیم غذایی درستی نداشته باشید یا اگر بدنتان در جذب مواد مغذی کافی از غذا مشکل داشته باشد، ممکن است دچار سوءتغذیه شوید. این عارضه می‌تواند باعث تحلیل چربی و عضله شود؛ اما می‌تواند اثرات نامرئی داشته باشد. انواع سوء تغذیه در کودکان و بزرگ‌سالان به دو دسته تقسیم می‌شود:
نوع اول: کمبود درشت‌مغذی‌ها
در جواب به این سوال که این انواع سوء تغذیه چیست و چگونه رخ می‌دهد، باید گفت که این نوع بیماری، کمبود پروتئین-انرژی در بدن هم نامیده می‌شود. درشت‌مغذی‌ها عبارت‌اند از پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها که وجود آن‌ها برای تامین انرژی بدن ضروری‌ست. بدون این مواد مغذی یا حتی فقط یکی از آن‌ها، بدن شروع به ازهم‌پاشیدن می‌کند، بافت‌ها می‌شکنند و عملکردهای غیرضروری برای حفظ انرژی بیشتر در بدن خاموش می‌شوند.
نوع دوم: کمبود ریزمغذی‌ها
ریزمغذی‌ها شامل انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی‌ست. بدن شما به این مواد در مقادیر کم‌تری نیاز دارد؛ اما برای همه عملکردها وجود آن‌ها ضروری‌ست. بسیاری از افراد به دلیل نداشتن تنوع در رژیم غذایی خود، کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی را تجربه می‌کنند.
فرد ممکن است متوجه کمبود خفیف ویتامین نشود؛ اما با شدیدترشدن سوء تغذیه ناشی از ریزمغذی‌ها، می‌تواند اثرات جدی، مخرب و ماندگاری داشته باشد. کمبود ریزمغذی‌ها را می‌توان با مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین و مواد معدنی جبران کرد.
سوء تغذیه چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
در جواب این سوال، ابتدا باید بدانید که علل ایجاد سوء تغذیه چیست. در معنای وسیع، این معضل می‌تواند هرکسی را تحت تاثیر قرار دهد. عدم آگاهی از تغذیه، عدم دسترسی به انواع غذاها، سبک زندگی مدرن، کم‌تحرکی و فقر اقتصادی، همگی از علل رایج ایجاد آن هستند. جمعیت‌هایی که بیشتر در معرض ابتلا به سوء تغذیه هستند عبارت‌اند از:
· افراد فقیر و کم‌درآمد
چه در یک کشور توسعه‌یافته مانند آمریکا، چه در کشورهای در حال توسعه با منابع کم‌تر و چه در جوامع فقیرتر که دسترسی کم‌تری به تغذیه کافی وجود دارد، این معضل قابل مشاهده است. فرقی ندارد در چه کشوری باشید یا اصلا بدانید سوء تغذیه چیست یا نه؛ این اتفاق در لایه‌های پنهان هر جامعه‌ای، قربانی‌های خود را دارد.
· افراد مبتلا به بیماری مزمن
بسیاری از بیماری‌های مزمن می‌توانند مستقیما بر اشتها یا جذب کالری تاثیر بگذارند. گذراندن زمان طولانی در بیمارستان هم یک عامل ایجاد سوء تغذیه است. بدن این افراد به‌مرور تحلیل می‌رود که نشانه بروز آن است.
· افراد مسن
با افزایش سن، وضعیت تغذیه این افراد ممکن است به دلایل مختلفی از جمله کاهش تحرک و در بستر بودن بدتر شود. کاهش اشتها و کاهش جذب مواد مغذی هم با افزایش سن در بدن اتفاق می‌افتد.
· کودکان
کودکان برای رشد و تکامل به مواد مغذی بیشتری نسبت به بزرگ‌سالان نیاز دارند. کودکان محروم، بیشتر در معرض ابتلا به سوءتغذیه و پیامدهای آن هستند. با سرچ عبارت «سوء تغذیه چیست» در گوگل، تصاویری که به شما نشان داده می‌شود، تصدیق این صحبت است که کودکان چقدر آسیب‌پذیرترند.
با سوء تغذیه چه اتفاقی برای بدن می‌افتد؟
همان‌طور که گفته شد، کمبود درشت‌مغذی‌ها (پروتئین-انرژی)، بدن شما را از داشتن انرژی برای حفظ خود محروم می‌کند. برای جبران آن، بدن شروع به شکستن بافت‌ها و خاموش‌کردن برخی از عملکردهای خود می‌کند. این امر با ذخایر چربی بدن شروع می‌شود و سپس به عضلات، پوست، مو و ناخن راه پیدا می‌کند. یکی از اولین سیستم‌هایی که شروع به خاموش‌شدن می‌کند، سیستم ایمنی است. این امر باعث می‌شود که:
- افراد بسیار مستعد ابتلا به بیماری و عفونت باشند و دیرتر بهبود یابند.
- التیام زخم‌ها بیشتر طول می‌کشد.
- فعالیت قلبی کند می‌شود که منجر به ضربان قلب پایین، فشار خون پایین و دمای بدن پایین می‌شود.
- افراد ممکن است نسبت به زندگی احساس ضعف و بی‌تفاوتی کنند.
- آن‌ها ممکن است اشتهایشان را از دست بدهند و بخش‌هایی از دستگاه گوارش ممکن است آتروفی شود.
افرادی که دچار کمبود درشت‌مغذی‌ها هستند، احتمالا دچار سوءتغذیه از نوع کمبود ریزمغذی‌ها هم می‌شوند. زمانی که بدن کمبود کلی کالری را تجربه کند، این امر بر سطوح ویتامین و مواد معدنی هم تاثیر می‌گذارد؛ به‌طور مثال:
- کمبود ویتامین A می‌تواند باعث مشکلات بینایی شود.
- کمبود ویتامین D می‌تواند باعث نرمی استخوان‌ها شود.
- کم‌خونی، ضعف و خستگی به دلیل کمبود مواد معدنی یا ویتامین‌ها هم رخ می‌دهد.
علل و نشانه‌های سوء تغذیه چیست؟
سوء تغذیه در اغلب موارد خود را با لاغری مفرط نشان می‌دهد؛ اما این علامت ظاهری آن است. گاهی نشانه‌های دیگری هم برای تشخیص آن وجود دارد که عبارت‌اند از:
- وزن کم بدن
- استخوان‌های برجسته
- چربی و عضله تحلیل‌رفته
- بازوها و پاهای لاغر با ادم (تورم همراه با مایع) در شکم و صورت
- کاهش رشد جسمی و فکری در کودکان
- ضعف و خستگی
- تحریک‌پذیری بیش از حد احساسات، بی‌تفاوتی یا بی‌توجهی
- پوست خشک، غیر قابل ارتجاع، بثورات و ضایعات پوستی
- موهای شکننده و ریزش مو
- عفونت‌های مکرر و شدید
- دمای پایین بدن
راه‌های پیشگیری از سوء تغذیه چیست؟
پیشگیری و درمان این معضل جهانی نیاز به درک علل زمینه‌ای دارد. مدارس، سازمان‌های دولتی و سازمان‌های مستقل می‌توانند نقش موثری در پیشگیری از آن داشته باشند. تحقیقات در جواب به این سوال که موثرترین راه‌ها برای جلوگیری از سوء تغذیه چیست، به این نتیجه رسیده است که راه‌های زیر اثربخش هستند:
- یکی از بهترین راه‌های پیشگیری از این عارضه، ارائه قرص‌های آهن، روی و ید، مکمل‌های غذایی و آموزش تغذیه سالم به جمعیت‌هایی‌ست که در معرض سوء تغذیه قرار دارند.
- داشتن یک رژیم غذایی با غذاهای متنوع که شامل کربوهیدرات، پروتئین، چربی کافی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب کافی شود.
- یکی دیگر از این راه‌ها مشورت با متخصص تغذیه برای داشتن یک برنامه غذایی مناسب است.
بهترین روش درمان سوء تغذیه چیست؟
درمان سوء تغذیه، به سلامت عمومی بدن و شدت آن بستگی دارد. اولین توصیه در مورد غذاهای مفید برای سوء تغذیه معمولا این است که غذاهای غنی‌شده با کالری و پروتئین بالا بخورید. بین وعده‌های غذایی، نوشیدنی‌هایی که حاوی کالری زیادی هستند باید مصرف شوند. برخی از افراد که به دلیل ضعف کلی بدن دچار محدودیت حرکتی هستند، باید کاردرمانی انجام دهند.
اگر کودکی دچار سوءتغذیه باشد، خانواده یا مراقبان او ممکن است برای پیداکردن دلایل زمینه‌ای که چرا این اتفاق افتاده، به مشاوره و حمایت نیاز داشته باشند. اگر تغییرات اولیه در رژیم غذایی کودک کافی نباشد، باید مواد مغذی اضافی را به شکل مکمل‌های نوشیدنی یا خوراکی مصرف کند.
اگر فرد در خوردن غذا مشکل دارد، با خوردن غذاهای نرم یا مایع می‌توان آن را مدیریت کرد؛ در غیر این صورت، توصیه می‌شود از یک لوله تغذیه استفاده کند. این لوله از بینی و معده عبور می‌کند یا مستقیما در داخل بدن قرار می‌گیرد و معده را از طریق پوست شکم تغذیه می‌کند.
حقایق باورنکردنی در مورد سوء تغذیه چیست؟
- دو میلیارد نفر یا نزدیک به یک‌چهارم جمعیت جهان از سوء تغذیه رنج می‌برند.
- دوسوم کسانی که از این عارضه رنج می‌برند در آسیا زندگی می‌کنند.
- در مورد این‌که نشانه‌های سوء تغذیه چیست صحبت کردیم؛ اما کبودی سریع و آسان بدن و حتی مشکلات دندانی از نشانه‌های فرعی آن است.
- این عارضه می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که در برخی موارد در اثر مشکل بلع، جویدن، خراب‌شدن دندان، تغییر جوانه‌های چشایی و تنها زندگی‌کردن به‌وجود می‌آید.
- به‌گفته بانک جهانی، از بین بردن این معضل در سراسر جهان تنها به 11.8 میلیارد دلار هزینه نیاز دارد.
- یک‌سوم مرگ‌ومیر کودکان قبل از پنج‌سالگی ناشی از سوءتغذیه است.
از آن‌جایی که همه ما در معرض سوء تغذیه هستیم، به نظر شما چطور می‌توان جلوی این عارضه را گرفت؟ رژیم غذایی شما تا چه حد درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها را شامل می شود؟ چه تصویری از سوء تغذیه در ذهن شما نقش بسته است؟ نظرات خود را در سایت اسنپ مارکت به اشتراک بگذارید.