سندرم کوشینگ (Cushing Syndrome) یا هایپرکورتیزولیسم نوعی بیماری است که به دلیل افزایش سطح هورمون کورتیزول در بدن به وجود می‌آید. این اختلال هورمونی ممکن است به دلیل اختلال در تولید هورمون کورتیزول یا مصرف برخی داروها به وقوع بپیوندد. سندرم کورتیزولیسم با علائمی در ظاهر فرد همراه است و منجر به بروز علائم بیماری‌های دیگری مانند دیابت نوع دو می‌شود.
در این مطلب از مجله اسنپ مارکت قصد داریم که به علل، علائم و روش‌های درمان سندرم کوشینگ بپردازیم. در ادامه همراه ما باشید تا این بیماری را بیشتر بشناسید.
سندرم کوشینگ چیست؟
سندروم کوشینگ نوعی اختلال نادر در تولید هورمون کورتیزول است که به آن هایپرکورتیزولیسم (Hypercortisolism) هم گفته می‌شود. هورمون کورتیزول از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود و ترشح آن باعث مقاومت بدن در مقابل شرایط استرس زا و پر تنش خواهد شد. این سندرم هنگامی در بدن به وجود می‌آید که هورمون کورتیزول به مدت طولانی سطح بالاتر از حد طبیعی داشته باشد.
مهم ترین علل سندرم کوشینگ اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی و مصرف داروهایی هستند که منجر به تولید زیاد هورمون کورتیزول می‌شوند. افرادی که به این سندرم مبتلا هستند، در خطر ابتلا به دیابت نوع 2، فشار خون بالا و پوکی استخوان قرار دارند. جالب است بدانید که سندرم هایپرکورتیزولیسم، بیماری نادری است که شیوع آن در میان خانم‌ها بیشتر از آقایان است. عموماً افراد در سنین 20 تا 40 سالگی به آن مبتلا می‌شوند و با علائم مختلف آن زندگی را ادامه می‌دهند.
انواع سندرم کوشینگ
سندرم کوشینگ تحت تأثیر عوامل بیرونی و درونی رخ می‌دهد. به همین دلیل آن را در دو نوع جداگانه تقسیم بندی می‌کنند. نوع اول آن سندرم اگزوژن کوشینگ است و در اثر مصرف داروهایی مانند دگزامتازون، پردنیزون و متیل پردنیزون و بالا بودن سطح کورتیزول به مدت طولانی به وجود می‌آید. اما نوع دوم، سندروم درون زای کوشینگ نام دارد و به خاطر اختلال در عملکرد غدد فوق کلیوی و وجود تومورهایی در هیپوفیز به وجود می‌آید.
تفاوت سندروم کوشینگ و بیماری کوشینگ
علائم مشابهی میان بیماری و سندروم کوشینگ وجود دارد. به همین دلیل گاهی بیماری و سندروم کوشینگ با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند و این سؤال برای برخی از افراد وجود دارد که چه عاملی باعث تمایز این دو بیماری می‌شود؟ در پاسخ نیز باید گفت که افزایش سطح هورمون کورتیزول به مدت طولانی و در اثر تأثیر عوامل مختلف به عنوان سندروم کوشینگ شناخته می‌شود. اما اگر تنها افزایش هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) باعث افزایش میزان کورتیزول در بدن شود، فرد به بیماری کوشینگ مبتلا خواهد بود.
علت سندرم کوشینگ
همانطور که پیش از این نیز اشاره کردیم، سندرم کوشینگ به دلیل عوامل بیرونی مانند مصرف برخی داروها و برخی عوامل درونی به وجود می‌آید. اگر بخواهیم دقیق تر توضیح دهیم باید بگوییم که سندروم کوشینگ به خاطر برخی عوامل مانند سابقه خانوادگی در ابتلا به سندروم کوشینگ، تومور یا بیماری غده آدرنال، تومور اکتوپیک تولید کننده (ACTH) و آدنوم هیپوفیز تولید کننده (ACTH) به وجود می‌آید. در ادامه به توضیح بیشتر هر یک می‌پردازیم.
آدنوم هیپوفیز تولید کننده (ACTH)
آدنوم هیپوفیز تومورهایی هستند که در غده هیپوفیز رشد می‌کنند. آنها در قسمت غده هیپوفیز یافت می‌شوند و معمولاً سرطان زا نیستند. جالب است بدانید که این تومورها گاهی اوقات به میزان بیش از حد هورمون (ACTH) تولید می‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود که غدد فوق کلیوی (آدرنال) کورتیزول اضافی بسازند.
نکته مهمی را باید در نظر بگیرید که وقتی تومورهای غده هیپوفیز باعث افزایش سطح کورتیزول می‌شود، به سندروم کوشینگ، بیماری کوشینگ می‌گویند. نکته دیگری که نباید فراموش کنید این است که بیماری کوشینگ بیشتر در زنان اتفاق می‌افتد و شایع ترین نوع سندرم کوشینگ درون زا به شمار می‌رود.
تومور اکتوپیک تولید کننده (ACTH)
در اغلب موارد، توموری که هورمون (ACTCH) را به مقدار زیادی تولید می‌کند، در غده هیپوفیز شکل می‌گیرد اما گاهی این تومور در نقاط دیگر بدن به وجود می‌آید و باعث تولید بیش از اندازه (ACTH) می‌شود. غدد پانکراس، تیموس، تیروئید و دستگاه تنفسی نقاطی هستند که برای رشد تومور اکتوپیک مولد (ACTH) شرایط مناسبی را فراهم می‌کنند. این تومور اغلب سرطان زاست و نتیجه آن می‌تواند باعث بروز علائم سندرم کوشینگ شود.
تومور یا بیماری غده فوق کلیوی
بیماری‌های مربوط به غدد فوق کلیوی باعث تولید بیش از حد کورتیزول می‌شوند. تومورهای سرطان زا و غیر سرطانی مهم ترین عللی هستند که در بروز علائم سندرم کوشینگ نقش دارند. تومورهای سرطانی در کارسینوم قشر آدرنال نمونه ای از عواملی هستند که باعث بروز علائم سندرم کوشینگ می‌شوند. علاوه بر این، گاهی اوقات، چندین توده که کورتیزول می‌سازند این امکان را دارند که در غدد فوق کلیوی رشد کنند. این عامل هیپرپلازی ندولار آدرنال نام دارد و باعث سندروم کوشینگ می‌شود.
سندرم کوشینگ خانوادگی
اختلالات ژنتیکی که با تغییراتی در عملکرد غدد آدرنال و تولید زیاد هورمون کورتیزول همراه هستند، ممکن است ارثی باشند. در نتیجه چند عضو خانواده به سندروم کوشینگ مبتلا می‌شوند و احتمال ابتلای نسل‌های بعد به این بیماری وجود دارد. البته باید توجه داشته باشید که سندروم کوشینگ بیماری نادری به حساب می‌آِید، بنابراین احتمال ارثی بودن عوامل ابتلا به این بیماری هم کم است.
علائم و نشانه های سندرم کوشینگ
علائم سندرم کوشینگ با توجه به سطح کورتیزول اضافی موجود در بدن متفاوت خواهند بود. در میان علائم شایع سندروم کوشینگ می‌توان به مواردی از جمله توضیحات زیر اشاره کرد.
- افزایش وزن بالا تنه، با وجود بازوها و پاهای لاغر
- افزایش وزن در ناحیه صورت
- وجود توده چربی میان شانه‌ها
- این علامت به عنوان قوز بوفالو شناخته می‌شود.
- وجود خطوط صورتی یا بنفش روی شکم، باسن، ران، سینه و زیر بغل
- نازک و شکننده شدن پوست
- پوست به آسانی و با کمترین فشار کبود می‌شود.
- ترمیم آهسته زخم
- آکنه
علائم سندروم کوشینگ در زنان
علائمی که زنان مبتلا به سندرم کوشینگ تجربه می‌کنند عبارتند از:
- وجود موهای ضخیم و تیره روی صورت و بدن
- این علامت هیرسوتیسم نامیده می‌شود.
- پریودهای نامنظم
- گاهی زنان به علت بیماری سندروم کوشینگ با توقف پریود رو به رو هستند.
علائم مردان مبتلا به سندروم کوشینگ
علائمی که مردان مبتلا به سندرم کوشینگ تجربه کنند، عبارتند از:
- کاهش میل جنسی
- کاهش باروری
- مشکلات نعوظ
سایر علائم احتمالی سندرم کوشینگ:
- خستگی مفرط
- ضعف عضلانی
- افسردگی، اضطراب و تحریک پذیری
- دشواری در کنترل احساسات
- مشکل در تمرکز
- اختلال در به خاطر سپردن اتفاقات
- بی خوابی
- فشار خون بالا
- سردرد
- عفونت‌ها
- تیره شدن پوست
- پوکی استخوان
- کاهش رشد در کودکان
ارتباط بین سندروم کوشینگ و چاقی
برای درمان برخی از علائم سندروم کوشینگ از کورتون یا همان داروهای کورتواستروئیدی استفاده می‌شود که با عوارضی از جمله چاقی در کودکان و بزرگسالان همراه هستند. در واقع کورتون که برای بیماری‌های مختلف مانند بیماری‌های خود ایمنی و التهاب‌ها تجویز می‌شود، باعث کاهش میزان الکترولیت‌های بدن، جمع شدن مایعات در بافت‌ها و تغییر دادن فرآیند متابولیسم در بدن می‌شود که به دنبال آن اشتهای بیمار افزایش می‌یابد. در نتیجه فرد چاق و ورم کرده به نظر می‌رسد.
روش تشخیص سندروم کوشینگ
هنگامی که فردی با علائم سندرم کوشینگ به پزشک مراجعه می‌کند، دکتر سابقه خانواده او را مورد بررسی قرار می‌دهد. معاینه پزشکی مرحله مهمی در تشخیص سندرم کوشینگ است. پس از آن آزمایش‌هایی تجویز می‌کنند که برای تشخیص قطعی بیماری لازم هستند. این آزمایش‌ها عبارتند از:
تست کورتیزول ادرار 24 ساعته
این آزمایش میزان کورتیزول را در ادرار بیمار اندازه گیری می‌کند. کارشناس علوم آزمایشگاهی از بیمار درخواست می‌کند که ادرار خود را به مدت ۲۴ ساعت جمع آوری کرده و برای بررسی سطح کورتیزول به آزمایشگاه تحویل دهد.
تست کورتیزول بزاق نیمه شب
به طور معمول، سطح کورتیزول در اواخر شب بسیار پایین است. این آزمایش سطح کورتیزول را بین ساعت 11 تا 12 شب بررسی می‌کند. اگر فرد به سندرم کوشینگ مبتلا باشد، سطح کورتیزول او در آن ساعت به طور نامعمولی بالا خواهد بود.
تست سرکوب دگزامتازون با دوز کم
دگزامتازون دارویی شبیه کورتیزول است که برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده شده و باعث افزایش کورتیزول بدن می‌گردد. بیمار برای انجام این آزمایش، 1 میلی گرم از دگزامتازون را شبانه به صورت خوراکی مصرف می‌کند. سپس با آزمایش خون سطح کورتیزول بدن او بین ساعت 8 تا 9 صبح اندازه گیری خواهد شد.
این آزمایش به این سؤال پاسخ می‌دهد که آیا غدد فوق کلیوی با سرکوب میزان کورتیزول ترشح شده به دگزامتازون پاسخ می‌دهند یا خیر. در فرد مبتلا به سندروم کوشینگ، همچنان سطح کورتیزول بدن بالا باقی می‌ماند.
آزمایش خون
آزمایش خون سطح (ACTH) را در خون فرد اندازه گیری می‌کند. اگر سطح آن پایین باشد، ممکن است تومور آدرنال وجود داشته باشد اما اگر سطوح طبیعی بالا باشد، ممکن است یک تومور هیپوفیز یا تومور اکتوپیک علائم سندروم هایپرکورتیزولیسم را در فرد به وجود آورند.
تست سرکوب دگزامتازون با دوز بالا
این آزمایش مانند تست سرکوب دگزامتازون با دوز پایین است، اما دوز آن به جای 1 میلی گرم، 8 میلی گرم است. یک پزشک معمولاً این آزمایش را زمانی تجویز می‌کند که آزمایش با دوز پایین سطح بالای کورتیزول را در صبح نشان می‌دهد.
در واقع اگر آزمایش خون سرکوب دگزامتازون با دوز کم نشان دهنده (ACTH) بالا در خون باشد، سرکوب دگزامتازون با دوز بالا هم صورت می‌گیرد که تشخیص با دقت بالا انجام شود.
باید توجه داشته باشید که این آزمایش می‌تواند منبع سندرم کوشینگ را مشخص کند، زیرا می‌تواند تفاوت بین تومور هیپوفیز و تومور در جای دیگری از بدن بیمار را تشخیص دهد. در گام بعدی تشخیص، پزشک به موقعیت دقیق توموری می‌پردازد که باعث ایجاد سندروم کوشینگ شده است. در این حالت، سی تی اسکن، ام آر آی، نمونه برداری دو طرفه سینوس پتروزال تحتانی (BIPPS) و سی تی اسکن قفسه سینه به تشحیص دقیق موقعیت تومور کمک می‌کنند.
روش های درمان سندروم کوشینگ
مهم ترین روش‌های درمانی تحت تغییر سبک زندگی اجرا می‌شوند. در واقع کاهش کورتیزول با کاهش وزن، پیروی از رژیم غذایی مناسب، کاهش سدیم و تأمین کلسیم بدن امکان پذیر خواهد بود.
کاهش وزن
از آنجایی که افزایش وزن یکی از علائم اصلی سندرم کوشینگ به حساب می‌آید، اگر پزشک صلاح بداند، بیمار باید وزن خود را کاهش دهد. برای این منظور بهتر است با یک متخصص تغذیه مشورت شود. البته افزایش فعالیت بدنی خود در کاهش وزن اثر قابل توجهی دارد.
اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های الکلی
الکل و نوشیدنی‌های الکلی از موادی هستند که باعث بروز علائم سندروم کوشینگ و تشدید آنها می‌شوند. به همین دلیل، پزشکان اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های الکلی را توصیه می‌کنند.
تنظیم قند خون
سندرم کوشینگ می‌تواند منجر به افزایش گلوکز خون شود، بنابراین بیمار باید سعی کند مصرف غذاهای افزاینده قند خون را محدود کند. در ضمن باید کربوهیدرات‌ها را در رژیم غذایی تا حد امکان پایین نگه داشت. غذاهایی از جمله سبزیجات، آجیل، انواع توت‌ها و ماهی در تنظیم قند خون مؤثر هستند.
کاهش مصرف سدیم
سندرم کوشینگ همچنین با فشار خون بالا مرتبط است. به همین دلیل، پزشک ممکن است به بیمار توصیه کند تا مصرف سدیم خود را کاهش دهد. این راهکار با کاهش میزان نمک در غذا و خواندن دقیق برچسب‌های مواد غذایی برای بررسی محتوای سدیم اجرا خواهد شد.
دریافت کلسیم و ویتامین دی کافی
سندروم کوشینگ می‌تواند استخوان‌های بیمار را ضعیف کند، فرد زودتر از حالت عادی به پوکی استخوان مبتلا می‌شود و استخوان‌های او مستعد شکستگی هستند. کلسیم و ویتامین دی می‌توانند به تقویت استخوان‌های بیمار کمک کنند.
سایر روش‌های درمانی
اگر تومورها در هیپوفیز، غدد فوق کلیوی یا سایر اندام‌ها باعث ابتلا به سندروم کوشینگ شوند، پرتو درمانی، شیمی درمانی، جراحی و دارو درمانی برای از بین بردن تومورها استفاده خواهند شد.
- اگر تومور سرطانی باشد و به سایر قسمت‌های بدن بیمار گسترش یافته باشد، شیمی درمانی ضروری است.
- افزودن داروهای کاهش دهنده کورتیزول یا حذف داروهایی که می‌توانند باعث سندرم کوشینگ شوند، در دارو درمانی صورت می‌گیرد.
- پرتو درمانی برای درمان تومورهایی به کار می‌رود که در غده هیپوفیز وجود دارند.
- برداشتن تومورهای هیپوفیز، تومورهای آدرنال و تومورهای اکتوپیک با جراحی امکان پذیر است.
اصول تغذیه در مبتلایان به سندروم کوشینگ
همانطور که توضیح دادیم، سندرم کوشینگ باعث چاق شدن و ورم کردن اندام‌های مختلف بدن بیماران می‌شود. به همین دلیل کاهش مصرف سدیم و مواد حاوی سدیم باعث کاهش ورم فرد می‌شود. از طرفی کاهش مصرف کلسترول به کاهش وزن فرد و کم شدن ابتلا به بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا و سکته قلبی کمک می‌کند.
در چنین شرایطی مصرف بعضی از مواد خوراکی مانند سیب، گلابی، نارنگی، آجیل، شلغم، عدس، نخود، لپه، لوبیا، آلو خشک و جو پرک بسیار ضروری و مفید است. در حالی که باید با پیروی از رژیم غذایی، مصرف موادی مانند شیرینی جات، نشاسته، سیب زمینی و ماکارونی را کاهش داد تا قند خون تنظیم شود.
علاوه بر این، به بیماران مبتلا به سندروم کوشینگ توصیه می‌شود از مصرف سیگار و دخانیات خودداری کنند. به خصوص افرادی که به خاطر وجود تومور و متاستاز کردن آن، با مشکلات تنفسی مواجه هستند.
جمع بندی
در این مطلب از مجله اسنپ مارکت درباره سندرم کوشینگ، علائم و روش‌های درمان آن صحبت کردیم. این بیماری که به خاطر سطح بالای کورتیزول در مدت زمانی طولانی به وجود می‌آید، با تغییر سبک زندگی، جراحی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و دارو درمانی قابل درمان است. شما می‌توانید نظرات و سؤالات خود را درباره این مطلب با اسنپ مارکت و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.