شیر به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه‌ای در سراسر جهان شناخته می‌شود که دارای مواد و عناصر مفیدی مانند پروتئین، کلسیم، ویتامین‌ها و مواد معدنی است. این ماده غذایی نه تنها برای تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها فواید بسیار دارد، بلکه به بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن و حفظ سلامت عمومی بدن نیز کمک می‌کند. مصرف روزانه شیر می‌تواند به تأمین نیازهای غذایی افراد در تمام سنین، از خردسالی تا بزرگسالی کمک شایانی کند. به همین خاطر است که این روزها خرید شیر به یکی از خریدهای لاینفک خانواده‌ها تبدیل شده است و انواع مدل‌های شیر در یخچال خانه‌ها وجود دارد.
یکی از ویژگی‌های برجسته شیر، وجود کلسیم بالا در آن است که برای حفظ سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان ضروری به‌شمار می‌آید. علاوه بر این، پروتئین‌های موجود در شیر به ساخت و ترمیم بافت‌های بدن کمک می‌کنند و ویتامین‌های موجود در آن، نقش مهمی در بهبود عملکرد متابولیک و تقویت سیستم ایمنی دارند. بنابراین، مصرف منظم شیر می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامتی و افزایش کیفیت زندگی داشته باشد.
در زمان قدیم، تعریفی که از شیر می‌شد در همان شیر معمولی خلاصه می‌شد که دامداران آن از دام خود می‌دوشیدند و به مصرف‌کننده ارائه می‌دادند. اما این روزها به لطف پیشرفت تکنولوژی و تولید دستگاه‌های و ابزارهای مختلف، شاهد تولید شیر پاستوریزه و استریلیزه نیز هستیم.
در حالی که گاهی اوقات برخی افراد از اصطلاحات «پاستوریزه کردن» و «استریلیزاسیون» به جای یکدیگر استفاده می‌کنند، اما در واقع هر یک این موارد فرآیند جداگانه‌ای هستند که مزایای منحصر به فردی را ارائه می‌دهند. دانستن تفاوت بین این دو و شیر معمولی به شما کمک می‌کند تا بفهمید چرا دانشمندان و تولیدکنندگان از این فرآیندها برای تولید شیر و حتی دیگر مواد غذایی استفاده می‌کنند. برای شروع خوب است تعریفی از هر کدام از انواع شیر داشته باشیم.
1. شیر معمولی
شیر معمولی، شیری است که به‌طور مستقیم از دام به دست می‌آید و هیچ‌گونه فرآیند در راستای پاستوریزاسیون و جوشاندن شیر بر روی آن انجام نشده است. این شیر ممکن است حاوی باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر برای بدن باشد که می‌تواند سلامت انسان را با خطر مواجه کند. به همین دلیل، مصرف مستقیم این نوع شیر توصیه نمی‌شود، مگر اینکه مطمئن باشیم که از دام‌های سالم و بهداشتی تهیه شده است.
بسیاری اعتقاد دارند که مصرف لبنیات حتی برای حیوانات خانگی مانند سگ و گربه نیز مفید است و از شیر معمولی برای تغذیه آنها استفاده می‌کنند. در صورتی که، دامپزشکان توصیه می‌کنند که نهایت ۵ تا ۱۰ درصد از غذای روزمره حیوانات از منابع غذایی مشترک با انسان‌ها تامین شود و بهتر است آنها غذای مخصوص به خودشان را استفاده کنند. بنابراین، بهترین شیر برای حیوان خانگی (سگ یا گربه) همان شیر مادر حیوان خانگی است که از زمان تولد تا حدود ۸ هفته بعد، از شیر مادرشان استفاده می‌کنند و این شیر می‌تواند چربی، پروتئین و کربوهیدرات لازم برای بدن را تامین کند.
2. شیر پاستوریزه
شیر پاستوریزه به شیری گفته می‌شود که در دمای حدود ۷۲ درجه سانتی‌گراد به مدت ۱۵ ثانیه حرارت داده می‌شود و به اصطلاح تحت فرآیند پاستوریزاسیون قرار می‌گیرد. این فرآیند باعث از بین رفتن بسیاری از باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر می‌شود، بدون اینکه ترکیبات مغذی شیر به طور قابل توجهی تغییر کند. با حذف این عوامل بیماری‌زا از شیر، می‌توانید مطمئن باشید که به بیماری‌ها منتقله از طریق غذا در هنگام مصرف شیر دچار نخواهید شد.
از آنجایی که در فرآیند پاستوریزاسیون میزان حرارت ملایم است، بنابراین ارزش غذایی نسبتا حفظ خواهد شد و برخی از مواد مغذی را از دست می‌دهد. بنابراین، پاستوریزه کردن را می‌توان ابزاری عالی برای حفظ و ایمنی بسیاری از محصولات غذایی دانست. به همین دلیل، شیر پاستوریزه به عنوان یک گزینه ایمن و سالم برای مصرف روزانه شناخته می‌شود و می‌تواند به راحتی در یخچال نگهداری شود.
3. شیر استریلیزه
شیر استریلیزه شیری است که تحت فرآیند استریلیزاسیون قرار گرفته و در دمای بسیار بالا (حدود ۱۳۵ درجه سانتی‌گراد) به مدت چند ثانیه حرارت داده می‌شود. این فرآیند باعث از بین رفتن تمامی میکروارگانیسم‌ها، اعم از مضر و غیر مضر در شیر می‌شود. به دلیل دمای بالایی که در این فرآیند استفاده می‌شود، ممکن است برخی از ویتامین‌ها و ترکیبات مغذی شیر تغییر کرده یا از بین بروند.
برخلاف پاستوریزاسیون که معمولاً برای از بین بردن پاتوژن‌ها از حرارت گرما استفاده می‌کنند، استریلیزه را می‌توان از طریق چندین روش مختلف از جمله فشار بالا، مواد شیمیایی و تشعشع نیز انجام داد و می‌توان آن را برای استریلیزه کردن انواع مختلفی از محصولات (نه فقط مواد غذایی و شیر) اعمال کرد.
شیر استریلیزه به دلیل ماندگاری طولانی‌تر در دمای اتاق، معمولاً برای مصارف صنعتی و در مناطقی که دسترسی به یخچال محدود است، مناسب می‌باشد.
نتیجه‌گیری
هر کدام از انواع شیر دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. شیر معمولی نیاز به مراقبت‌های بهداشتی بیشتری دارد و احتمال ابتلا به برخی بیماری‌های منتقله از حیوانات با شیر معمولی بیشتر است، شیر پاستوریزه گزینه‌ای ایمن‌تر به‌حساب می‌آید و مواد مغذی در آن حفظ می‌شود و شیر استریلیزه ماندگاری طولانی‌تری دارد اما ممکن است از نظر ارزش غذایی کمی ضعیف‌تر باشد. انتخاب نوع شیر مناسب بستگی به نیازها و شرایط خاص هر فرد یا خانواده دارد.
در مورد مصرف این مدل شیرها نیز باید به این اشاره کرد که شیر معمولی معمولاً برای نوشیدن و پخت‌وپز استفاده می‌شود، زیرا طعم طبیعی و ترکیبات اصلی آن حفظ می‌شود. شیر پاستوریزه نیز به دلیل ایمنی بیشتر و حفظ مواد مغذی برای نوشیدن و پخت‌وپز گزینه‌ی مناسبی است. این شیر به دلیل بافت خوبی که دارد، در برخی دستورهای غذایی که نیاز به لطافت بیشتری دارند، ترجیح داده شود. از سوی دیگر، شیر استریلیزه که به دلیل فرایند استریلیزاسیون دمای بالاتری را تجربه کرده، معمولاً برای نوشیدن مناسب است، اما غلظت و طعم متفاوت آن ممکن است در پخت‌وپز کاربرد کمتری داشته باشد.