هایپرگلایسمی (Hyperglycemia) اصطلاحی برای معرفی علائم قند خون بالاست که به عنوان یک بیماری شایع دیابت شناخته می‌شود. گلوکز یا قند خون از غذایی که می‌خورید به دست می‌آید و منبع اصلی انرژی بدن شماست. گلوکز به طور طبیعی در طول روز افزایش و کاهش می‌یابد. انسولین، یک هورمون است که با گرفتن گلوکز از خون و انتقال آن به سلول‌ها برای انرژی آن‌ها، به تنظیم این فرآیند کمک می‌کند، اما وقتی بدن انسولین کافی تولید نکند یا به طور مؤثر استفاده نشود، گلوکز در خون باقی می‌ماند و سطح قند خون افزایش می‌یابد.
اگر قند خون بالا درمان نشود، این عارضه می‌تواند باعث عوارض تهدید کننده زندگی مانند بیماری قلبی و یا از دست دادن بینایی شود. درک علائم قند خون بالا می‌تواند به تشخیص و درمان زود هنگام این بیماری کمک کند. همچنین می‌تواند از عوارض دیابت نیز جلوگیری نماید.
حال که اندکی درباره هایپرگلایسمی دانستید، خالی از لطف نیست که در این مقاله از مجله اسنپ مارکت با علائم قند خون بالا و روش‌های پیشگیری از این عارضه آشنا شوید و این بیماری را بهتر بشناسید.
قند خون بالا یا هایپرگلایسمی چیست؟
هایپرگلایسمی (Hyperglycemia) به حالتی گفته می‌شود که سطح قند خون بیش از حد بالاست، اما نباید با هیپوگلایسمی (Hypoglycemia) اشتباه گرفته شود. هیپوگلایسمی یعنی زمانی که سطح قند خون فرد بسیار پایین می‌آید. قند خون بالا یا هایپرگلایسمی عمدتاً در افرادی که دیابت دارند، شایع است و بر آنان تأثیر می‌گذارد. همچنین زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری را تحت تأثیر قرار دهد. حتی گاهی اوقات می‌تواند افرادی را که دیابت ندارند، اما به شدت بیمار هستند، مثلاً کسانی که اخیراً سکته مغزی یا حمله قلبی کرده اند و یا عفونت شدید داشته اند، تحت تأثیر قرار دهد.
قند خون بالا (Hyperglycemia) در دو نوع اصلی وجود دارد:
- هایپرگلایسمی ناشتا: این قند خون برای بیماران دیابتی است که پس از حداقل 8 ساعت نخوردن یا ننوشیدن، بالاتر از 130 میلی گرم در دسی لیتر است.
- هایپرگلایسمی بعد از غذا: این قند خونی است که 2 ساعت پس از غذا خوردن بیش از 180 میلی گرم در دسی لیتر است. افراد بدون دیابت به ندرت بعد از غذا دارای سطح قند خون بیش از 140 میلی گرم در دسی لیتر هستند.
چه عواملی قند خون را افزایش می‌دهند؟
قند خون شما ممکن است افزایش یابد، اگر:
- قند خون بالا زمانی رخ می‌دهد که بدن شما انسولین بسیار کمی تولید کند.
- بدن شما به سیگنالی که انسولین می‌فرستد، پاسخ ندهد.
- انسولین یا داروی خوراکی کاهنده گلوکز خود را نادیده بگیرید یا فراموش کنید.
- به ازای مقدار انسولینی که مصرف کرده اید، کربوهیدرات زیادتری مصرف کنید.
- در صورتی عفونت داشته باشید.
- در صورتی احساس بیماری یا معده درد داشته باشید.
- سریع تر از حد معمول نفس بکشید یا قلبتان تند تر از حد معمول بتپد.
- در صورتی تحت استرس قرار بگیرید. این استرس می‌تواند ناشی از جراحی، عفونت، ضربه یا مصرف انواع دارو باشد.
- در صورتی مجروح شوید یا اخیراً یک عمل جراحی انجام داده باشید.
- در صورتی که بیش از حد مواد قندی یا نشاسته ای مصرف کنید.
- در صورتی که کم تحرک باشید یا کم تر از حد معمول ورزش کنید. پس بهتر است در فعالیت‌های بدنی شدید شرکت کنید، به خصوص زمانی که سطح قند خون شما بالا و سطح انسولین پایین است.
- در صورتی که داروهای خاصی مانند استروئیدها یا سرکوب کننده‌های ایمنی مصرف می‌کنید.
- در صورتی که پس از جواب آزمایش متوجه شوید که سطح بالایی از کتون در خون یا ادرار خود دارید.
علائم قند خون بالا
علائم قند خون بالا معمولاً به تدریج ظاهر می‌شوند و ممکن است تنها زمانی خود را نشان دهند که سطح قند خون شما بسیار بالا رفته باشد. این علائم و نشانه‌های اولیه شناخت قند خون بالا (Hyperglycemia) می‌تواند به شناسایی و درمان فوری آن کمک کند. علائم قند خون بالا در مراحل اولیه شامل موارد ذیل هستند:
- تکرر ادرار یا نیاز به دفع زیاد
- افزایش تشنگی
- دید بد یا تاری دید
- رنج بردن از سردردهای مکرر
- احساس ضعف یا خستگی مفرط و غیرعادی
- ضعف یا تحلیل عضلانی
- کاهش وزن و اشتها
- عفونت پوست
- دیر التیام یافتن بریدگی‌ها و زخم‌ها
- به تأخیر افتادن بهبودی کبودی‌ها
اگر علائم قند خون بالا دیده و این عارضه (Hyperglycemia) درمان نشود، می‌تواند باعث تجمع اسیدهای سمی به نام کتون در خون و ادرار شود. این وضعیت، کتواسیدوز دیابتی (Diabetic ketoacidosis) نامیده و زمانی ایجاد می‌شود که شما انسولین کافی در بدن خود نداشته باشید.
به بیان دیگر وقتی این اتفاق می‌افتد که گلوکز نمی‌تواند برای انرژی وارد سلول‌های شما شود. سطح قند خون شما افزایش می‌یابد و بدنتان شروع به تجزیه چربی برای دریافت انرژی می‌کند. بنابراین زمانی که چربی برای کسب انرژی در بدن تجزیه می‌شود، اسیدهای سمی به نام کتون تولید می‌کند. کتون‌ها در خون جمع می‌شوند و در نهایت به داخل ادرار می‌ریزند. علائم قند خون بالا در مراحل ثانویه به صورت ذیل است:
- نفس با بوی میوه
- دهان خشک
- درد شکم
- تهوع و استفراغ
- تنگی نفس
- گیجی
- از دست دادن هوشیاری
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- افزایش احتمال ابتلا به عفونت
- بروز بیماری‌های گوارشی و کلیوی
- کم آبی بدن و کمای دیابتی (تهدید کننده زندگی)
عوارض قند خون بالا برای سلامتی
هایپرگلایسمی معمولاً تا زمانی که سطح قند خون (گلوکز) بالا نرود، علائمی ایجاد نمی‌کند اما با مشاهده علائم قند خون بالا و عدم درمان می‌تواند جدی و مزمن گردد؛ به این شکل می‌تواند منجر به عوارضی چون:
- دیابت
- بیماری قلب و عروقی
- آسیب دائمی به اعصاب دست و پا (نوروپاتی محیطی): آسیب عصبی که باعث مشکلات پا مانند سوزن سوزن شدن با بی حسی در پاهای دردناک می‌شود. همچنین موجب ه جریان خون ضعیف می‌شود که می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی پوستی، زخم‌ها و در برخی موارد شدید، قطع عضو گردد.
- آسیب دائمی به عروق خونی شبکیه یا چشم‌ها (رتینوپاتی دیابتی): این آسیب می‌تواند منجر به مشکلات بینایی مانند نابینایی شود.
- آسیب به رگ‌های خونی
- آسیب به کلیه‌ها (نفروپاتی دیابتی) یا نارسایی کلیه
- شرایط تهدید کننده زندگی مانند کتواسیدوز دیابتی
- مشکلات معده و روده مانند یبوست مزمن یا اسهال
- مشکلات استخوان و مفاصل
- بروز بیماری‌های دهان و دندان مانند عفونت دندان و لثه
روش‌های درمان قند خون بالا
اگر دیابت دارید و متوجه هر یک از علائم قند خون بالا شده اید، قند خون خود را آزمایش و به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- آب بیشتری بنوشید. آب به حذف قند اضافی از خون از طریق ادرار کمک می‌کند؛ همچنین به شما کمک می‌کند از کم آبی بدن خود جلوگیری کنید.
- فعالیت بدن خود را افزایش دهید و بیشتر تحرک داشته باشید، چراکه ورزش کردن می‌تواند به کاهش قند خون شما کمک کند، البته این امر تحت شرایط خاصی، می‌تواند قند خون را حتی افزایش دهد. ضمناً بد نیست که از پزشک خود بپرسید چه نوع ورزشی برای شما مناسب تر است.
- عادات غذایی خود را تغییر دهید. ممکن است لازم باشد با یک متخصص تغذیه ملاقات داشته باشید تا مقدار و نوع غذاهایی که می‌خورید را به درستی تغییر دهد.
- داروهای خود را بدون مشورت با پزشکتان تغییر ندهید. پزشک بر اساس شرایط شما مقدار، زمان و یا نوع داروهای دیابتی را که مصرف می‌کنید، تغییر می‌دهد، بنابراین بدون صحبت با وی تغییراتی در آن‌ها ایجاد نکنید.
- اگر دیابت نوع 1 دارید و قند خون شما بیش از 250 میلی گرم در دسی لیتر است، ممکن است پزشک از شما بخواهد که ادرار یا خون خود را از نظر کتون آزمایش کنید.
بهترین روش‌های پیشگیری از قند خون بالا
برای پیشگیری یا جلوگیری از افزایش قند خون باید موارد زیر را رعایت کنید:
- برنامه غذایی درستی را دنبال کنید. مقدار کل کربوهیدرات‌ها را در هر وعده غذایی و میان وعده بشمارید. همچنین در مورد مقدار و زمان وعده‌ها و میان وعده‌های غذایی خود ثابت قدم باشید.
- از نظر بدنی فعال بمانید و ورزش کنید.
- داروهای دیابت خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
کارهایی که شما و پزشکتان باید با همکاری هم انجام دهید:
- یک هدف برای سطوح قند خون خود برای زمان‌های مختلف در طول روز تعیین کنید. این به شما کمک می‌کند قند خون خود را مدیریت کنید. بسته به برنامه درمانی خود، ممکن است نیاز باشد چندین بار در هفته یا چند بار در روز سطح قند خون خود را بررسی و ثبت کنید.
- نظارت دقیق تنها راه برای این است که سطح قند خون خود را در محدوده هدفتان باقی نگه دارید. اگر قند خون شما در طول 3 روز بالاتر از هدفتان است و دلیل آن را نمی‌دانید، باید آزمایش ادرار بدهید تا آن از نظر کتون بررسی گردد. سپس برای ادامه بررسی و دریافت نتیجه به پزشک خود مراجعه کنید.
- از پزشکتان بپرسید و تصمیم بگیرید که چند بار باید قند خون خود را در خانه چک کنید.
- قند خون خود را به طور منظم آزمایش کنید. این کار باعث می‌شود در صورت تکرار میزان قند خون غیرطبیعی به پزشک خود اطلاع دهید تا اقدامات لازم انجام شود.
- دستورالعمل‌های پزشک خود را برای نحوه مصرف دارو به دقت دنبال کنید.
- اگر فعالیت بدنی خود را تغییر داده اید، داروی خود را بر همین اساس تنظیم کنید. این تنظیم کردن به نتایج آزمایش قند خون و نوع و طول فعالیت بستگی دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر علائم قند خون بالا در قالب مواردی که در ادامه اشاره می‌کنیم، خود را ظاهر کردند، به پزشک مراجعه کنید، زیرا درمان سریع علائم قند خون بالا برای کمک به جلوگیری از عوارض بسیار مهم تلقی می‌شود.
- اسهال یا استفراغ مداوم دارید.
- نمی‌توانید مصرف برخی از غذاها یا نوشیدنی‌ها را کم کنید.
- تب دارید که بیش از 24 ساعت طول کشیده است یا سرماخوردگی، آنفولانزا یا بیماری دیگری دارید.
- سطح قند خون شما علی رغم درمان، بالای 240 میلی گرم در دسی لیتر (13.3 میلی مول در لیتر) باقی می‌ماند و علائم کتواسیدوز را دارید.
- شما در حفظ گلوکز خون خود در محدوده هدفتان مشکل دارید.
- در صورتی که وزن اضافه کرده اید.
کلام آخر
در این مطلب از مطالب اسنپ مارکت خواندید که هایپرگلایسمی چه نوع بیماری است، علائم قند خون بالا چیست و برای مقابله با آن چه باید کرد. برای تکمیل مطالب این مقاله خالی از لطف نیست که بگوییم هنگامی که برای اولین بار در بدن شما دیابت تشخیص داده می‌شود، پزشک معمولاً به شما می‌گوید که سطح قند خونتان چقدر است و برای کاهش آن چه کارهایی باید انجام دهید. ممکن است به شما توصیه شود که از یک دستگاه آزمایش برای نظارت منظم سطح قند خون خود در خانه استفاده کنید، این در حالی است که امکان دارد هر چند ماه یک بار به پزشک مراجعه کنید تا ببینید سطح قند خون شما چقدر است.
سطح هدف قند خون برای همه افراد متفاوت است، اما به طور کلی اگر خودتان را از این جهت در خانه زیر نظر دارید، هدف طبیعی (4-7mmol/l) قبل از غذا و کم تر از (8.5-9mmol/l) دو ساعت بعد از غذاست. اگر هم هر چند ماه یک بار آزمایش می‌‌دهید، هدف نرمال زیر 48 میلی مول بر مول است.