پیش از آشنایی با مفهوم پاک سازی کبد، بهتر است ابتدا کمی با نحوه عملکرد و نقش کبد در بدن آشنا شویم. کبد، بزرگترین اندام داخلی بدن شما است. این اورگان بیش از 500 عملکرد مختلف در بدن از جمله فیلتر کردن سموم از جریان خون، متعادل سازی عناصر کلان و ریز و تنظیم هورمون‌ها را بر عهده دارد. در صورت ایجاد مشکل در عملکرد کبد، ممکن است فرد متوجه هیچ علامت یا مشخصه خاصی نشود. حتی اگر عملکرد همیشگی کبد متوقف شود، ممکن است متوجه تغییر غیرعادی نشوید. اما اگر مشکلات کبدی مورد توجه قرار نگیرند، می‌توانند به نارسایی کبدی که یک بیماری کشنده است، منجر شوند.
طی سال‌های اخیر، پاک سازی کبد از جمله راهکارهایی‌ست که برای جبران آسیب‌های کبدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. عده‌ای بر این باورند که با بکارگیری روش‌هایی نظیر پاک سازی کبد می‌تواند تا حد قابل توجهی عملکرد کبد را به حالت اولیه بازگرداند. اما آیا این روش واقع می‌تواند به تقویت سلامت کبد کمک کند؟ در ادامه این مقاله از مجله اسنپ مارکت، می‌خواهیم ابتدا با مفهوم پاک سازی کبد آشنا شویم و سپس راه‌های انجام این کار و میزان تاثیر گذاری روش‌های سم زدایی کبد یا پاک سازی کبد را مورد بررسی قرار دهیم.
سم زدایی یا پاک سازی کبد چیست؟
کبد، بخش سم زدای طبیعی بدن است، زیرا بدن را از سموم پاک کرده و برای حفظ سلامت و عملکرد دستگاه گوارش، صفرا تولید می‌کند. یک کبد سالم قادر است تقریبا از هر آن چیزی که شخص وارد بدنش می‌کند، سم زدایی کند. این اورگان مهم در سمت راست بدن، درست زیر دنده قرار دارد. وقتی کبد بیمار است، بدن نمی‌تواند مواد سمی را درست مثل قبل فیلتر کند. این موضوع می‌تواند طیف گسترده‌ای از علائم را ایجاد کند، از جمله:
- خارش
- زردی پوست
- ورم
- مشکلات رگ‌های خونی
- سنگ صفرا
- خستگی
- حالت تهوع
- اسهال
برخی از پزشکان، شرکت‌های تولید کننده مکمل و وب‌سایت‌های پزشکی استدلال می‌کنند که کبد در طی فرآیند فیلتر کردن، سموم را در خود جمع می‌کند. آن‌ها بر این باورند که با گذشت زمان، این سموم می‌توانند طیف وسیعی از علائم نامشخص را ایجاد کنند و حتی ممکن است باعث بیماری‌های جدی شده و یا خطر سرطان را افزایش دهند. با گذشت زمان، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی می‌تواند به کبد آسیب برساند. به عنوان مثال، نوشیدن الکل یک روش شناخته شده برای مختل و از بین بردن عملکرد کبد در طول زمان است.
در بیشتر موارد، فرایند سم زدایی کبد شامل یک یا چند مورد زیر است:
- مصرف مکمل‌هایی که برای دفع سموم از کبد طراحی شده‌اند
- دنبال کردن یک رژیم غذایی مناسب برای کبد
- اجتناب از غذاهای خاص
- نوشیدن آبمیوه
- پاک سازی روده از طریق استفاده از تنقیه
پاک سازی کبد واقعیت یا افسانه؟
به گفته محققان دانشگاه جان هاپکینز (Johns Hopkins University) یک کبد سالم به طور طبیعی خودش را تمیز می‌کند. اما یک کبد ناسالم با پاک سازی کبد بهتر نخواهد شد. فرد مبتلا به بیماری کبد به درمان پزشکی مناسب نیاز دارد و ممکن است به تغییر سبک زندگی یا تغییر رژیم غذایی احتیاج پیدا کند.
پاک سازی کبد همچنین برخی از خطرات سلامتی را به همراه دارد:
- رژیم‌های مفید برای پاک سازی کبد ممکن است تغذیه متعادلی ارائه ندهند.
- امکان دارد رژیم غذایی پاک کننده کبد حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز فرد نباشد. با گذشت زمان، این امر می‌تواند منجر به کمبود یا سوء تغذیه، به ویژه در کودکان، زنان باردار و افراد دیابتی و مبتلا به سایر بیماری‌ها شود.
- پاک سازی کبد نمی‌تواند جایگزین درمان پزشکی شود.
- وقتی شخصی به جای درمان پزشکی از پاک سازی کبد استفاده می‌کند، این امکان وجود دارد که مسائل جدی پزشکی زمینه‌ای درمان نشده باقی بمانند.
آیا پاک سازی کبد می‌تواند به کاهش وزن کمک کند؟
برخی از روش‌های پاک سازی کبد ادعا می‌کنند که قادرند با بهبود متابولیسم بدن به کاهش وزن کمک کنند. حامیان این ادعا معتقدند که دفع سموم در کبد می‌تواند باعث بهبود متابولیسم شود. در حقیقت، رژیم‌های غذایی کم کالری می‌توانند متابولیسم بدن را کاهش دهند. به این دلیل که بدن با جذب کُندتر مواد مغذی، با مقدار کم مواد مغذی سازگار می‌شود.
برخی از رژیم‌های غذایی که ادعا می‌کنند سلامت کبد را بهبود می‌بخشند، مردم را مجبور می‌کنند تا برای چند روز کالری کمی مصرف کنند. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش موقت وزن شود. با این حال، بیشتر وزن بدن، با از دست دادن آب بدن کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، هنگامی که فرد دوباره رژیم غذایی همیشگی خود را شروع کند، وزن او به حال اولیه باز خواهد گشت.
توصیه‌های غذایی برای مبتلایان به بیماری‌های خاص
در حالی که پاکسازی کبد با مصرف مواد غذایی خاص یا ترکیبی از غذاها امکان پذیر نیست، این امکان وجود دارد که پزشکان ایجاد تغییر در رژیم غذایی را برای افراد مبتلا به بیماری کبد توصیه کنند. برای اکثر افراد، اجتناب از غذاهای بسیار چرب و الکل می‌تواند خطر بیماری و نارسایی کبد را کاهش دهد.
امکان دارد پزشکان این توصیه‌های غذایی را به افراد مبتلا به بیماری‌های خاص کبدی ارائه دهند:
بیماری التهاب مجاری صفراوی: هنگام پخت از روغن‌های گیاهی مانند روغن هسته انگور استفاده کنید، زیرا بدن برای تجزیه آن‌ها به صفرای کمتری نیاز دارد.
سیروز: مصرف نمک را محدود کنید. همچنین ممکن است لازم باشد پروتئین دریافتی کاهش پیدا کند، اما فقط زیر نظر پزشک.
بیماری کبد چرب: از غذاهای حاوی فیبر بالا استفاده کنید و از غذاهایی که کالری بسیار بالایی دارند خودداری کنید.
هموکروماتوز: از مصرف غذاهای غنی از آهن و مکمل‌های آهن خودداری کنید.
هپاتیت C: از مصرف مواد غذایی حاوی آهن و مکمل‌های آهن پرهیز کنید. مصرف نمک را کاهش دهید.
بیماری ویلسون: غذاهای غنی از مس مانند قارچ، شکلات و آجیل را محدود کنید.
افرادی که کبد سالمی دارند، نیازی به رژیم‌های غذایی خاص نخواهند داشت. صرف خوردن یک غذای متعادل، کامل، رژیم غذایی متنوع و محدود کردن مصرف الکل به حفظ سلامت کبد آن‌ها کمک می‌کند.
مواد غذایی دوستدار کبد
برای حفظ سلامت کلی بدن، از جمله سلامت کبد، مهم است که یک رژیم غذایی مغذی و متعادل را دنبال کنید و از برخی از عادات ناسالم مانند نوشیدن بیش از حد الکل و مصرف مواد مخدر اجتناب کنید. علاوه بر این، مطالعات نشان می‌دهند که افزودن برخی غذاها و نوشیدنی‌ها به رژیم غذایی شما می‌تواند به ویژه برای کبد مفید باشد.
در اینجا چند ماده غذایی مفید برای کبد اشاره می‌کنیم:
قهوه
این نوشیدنی خوشمزه سطح آنتی اکسیدان کبد شما را افزایش داده و خطر بیماری کبد را کاهش می‌دهد.
چای
چای‌های معروف و پرطرفدار مانند چای سیاه و چای سبز سطح آنزیم کبد را در میان افراد مبتلا به بیماری کبد بهبود می‌بخشند و با استرس اکسیداتیو مقابله می‌کنند.
انواع توت
توت‌ها مملو از آنتی اکسیدان هستند که در مطالعات مختلف مشخص شده است که از کبد شما در برابر آسیب محافظت می‌کنند.
آب چغندر
این نوشیدنی خوش‌رنگ حاوی ترکیبات سالمی مانند نیترات و آنتی اکسیدان است که به محافظت از کبد در برابر آسیب اکسیداتیو کمک می‌کند. همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند آب چغندر می‌تواند آنزیم‌های سم زدایی طبیعی کبد شما را افزایش دهد.
آجیل و خشکبار
آجیل‌ها دارای چربی و مواد مغذی سالمی مانند ویتامین E هستند. مطالعات نشان می‌دهد که ویتامین E می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری کبد کمک کند.
ماهی چرب
اسیدهای چرب امگا 3، که به طور طبیعی در ماهی‌های چرب یافت می‌شوند، به کاهش چربی کبد و بهبود عملکرد آنزیم کبد کمک می‌کنند.
پاک سازی گیاهی کبد
بسیاری از طرفداران داروهای گیاهی، استفاده از گیاهان را برای پاک سازی گیاهی کبد و افزایش سلامت این ارگان، به عنوان عضوی که وظیفه پاک سازی سموم از بدن شما را بر عهده دارد، پیشنهاد می‌کنند. در واقع، برخی تحقیقات نشان می‌دهند که گیاهان می‌توانند به مبارزه با اختلالات کبدی مانند سیروز (زخم کبد) یا عفونت‌هایی مانند هپاتیت B و هپاتیت C کمک کنند.
در اینجا به چندین گیاه دارویی که به عنوان روشی طبیعی برای تقویت سلامت کبد شناخته شده‌اند، نگاهی می‌اندازیم.
خار مریم
بر اساس گزارشی که در سال 2001 منتشر شد، پژوهشگران احتمال می‌دهند که مصرف گیاه خار مریم (خار شیر) می‌تواند برای افراد مبتلا به سیروز کبدی مفید باشد. محققان با تجزیه و تحلیل پنج آزمایش بالینی (با مجموع 602 بیمار مبتلا به سیروز)، تشخیص دادند که درمان با گیاه خار مریم می‌تواند به کاهش قابل توجه مرگ و میر در اثر نارسایی کبدی کمک کند.
طی یک بررسی تحقیقاتی در سال 2005، چندین آزمایش بالینی مورد تاثیر گیاه خار مریم در درمان هپاتیت B و C مورد پژوهش قرار گرفت. اگرچه محققان هیچ مدرکی دال بر این که خار مریم می‌تواند به پاک کردن هر نوع ویروس هپاتیت کمک کند، پیدا نکردند، اما برخی مطالعات نشان می‌دهد که این گیاه در مهار التهاب ناشی از هپاتیت C موثر بوده و از سلول‌های کبدی در برابر آسیب محافظت می‌کند.
زردچوبه
تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که زردچوبه می‌تواند در درمان هپاتیت B و هپاتیت C مفید عمل کند. به عنوان مثال، در یک مطالعه در سال 2009 بر روی سلول‌های کبدی، دانشمندان کشف کردند که عصاره زردچوبه به جلوگیری از تکثیر ویروس هپاتیت B کمک می‌کند. در همین حال، یک مطالعه آزمایشگاهی که در سال 2010 منتشر شد، نشان داد که عصاره زردچوبه می‌تواند به سرکوب تکثیر ویروس هپاتیت C کمک کند.
بابا آدم
بر اساس یک مطالعه که در سال 2000 منتشر شده است، بابا آدم (گیاهی که اغلب به عنوان یک داروی سم زدای طبیعی استفاده می‌شود) می‌تواند به محافظت از سلول‌های کبدی در برابر آسیب‌های ناشی از استامینوفن کمک کند. در آزمایش روی موش‌ها، دانشمندان دریافتند که آنتی اکسیدان‌های موجود در بابا آدم قادرند اثرات مضر مواد سمی حاصل از متابولیسم استامینوفن را کاهش دهند. تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که گیاه بابا آدم همچنین می‌تواند از کبد در برابر آسیب‌های ناشی از مصرف الکل محافظت کند.
سایر گیاهانی که ممکن است برای کبد مفید باشند:
جینسینگ
این گیاه دارای خواص ضد التهابی است و می‌تواند به محافظت در برابر آسیب کبدی در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیر الکلی کمک کند.
زنجبیل
مطالعات نشان می‌دهند که مکمل‌های زنجبیل می‌توانند به طور قابل توجهی علائم التهاب کبد و چربی کبد را در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی کاهش دهند.
ریشه شیرین بیان
طبق بررسی‌ها، مصرف مکمل ریشه شیرین بیان علائم آسیب کبدی و التهاب را در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی کاهش می‌دهد.
استفاده از گیاهان برای بیماری‌های کبدی
با توجه به فقدان آزمایشات بالینی برای حمایت از استفاده از این گیاهان، در حال حاضر نه زردچوبه و نه بابا آدم برای درمان هر نوع بیماری کبدی قابل توصیه نیستند. از آنجا که حمایت علمی از اثرات محافظتی کبدی خار مریم نیز محدود است، توصیه می‌شود این گیاه به عنوان یک درمان اصلی برای مشکلات کبدی مصرف نشود.
انجمن کبد آمریکا (AGA) برای تقویت سلامت کبد، پیروی از یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، حفظ وزن مناسب، محدود کردن مصرف الکل، کنترل کلسترول و شستن مرتب دستان (به منظور جلوگیری از عفونت) را به افراد توصیه می‌کند. اگر می‌خواهید از گیاهان برای سلامت و پاک سازی کبد استفاده کنید، قبل از شروع درمان حتما با پزشک خود مشورت کنید.
نتیجه گیری
کبد سالم برای حفظ سلامت کلی فرد بسیار مهم است، اما عاری کردن کبد از مواد سمی یا رژیم‌های غذایی به تنهایی کافی نیستند. در برخی موارد، حتی ممکن است خطرناک هم باشند. سبک زندگی سالم، رژیم غذایی متعادل و مشاوره منظم با پزشک برای سلامتی کبد بسیار ارزشمندتر از هر رژیم غذایی برای پاک سازی کبد و سم زدایی این عضو است. مواد پاک کننده کبد فواید اثبات شده‌ای ندارند. برای محافظت از سلامت کبد، افراد می‌توانند یک استراتژی بهداشتی جامع و طولانی مدت را در پیش بگیرند.